[
27 Aug 2005 ] [
دكتر نسرين چلنگر قولو -- ترجمه: دكتر عبدالحميد حسين نيا -- شرق ] [
محیط زیست ]
بهداشت ركن اصلى رفاه بشرى است. با اين وجود، عالى ترين شرايط بهبود در بهداشت جامعه از خدمات بهداشتى نشأت نمى گيرد بلكه از تحولات اجتماعى و اقتصادى ناشى مى شود و موقعيت هاى بسيارى وجود دارد كه حتى وضع را از اين بهتر كند.
امروزه خدمات بهداشتى مرز هاى علمى و فناورى به حدود غير قابل تصورى گسترش پيدا كرده، حتى فشار اقتصادى و مالى، انحصار منافع، رقابت هاى فشرده را متحمل شده و بودجه هاى هنگفت براى سرمايه گذارى را به خود معطوف نموده است.
تجربيات به عمل آمده نشان مى دهد كه بهداشت را بايد نه تنها عامل اصلى در توسعه اجتماعى بلكه در توانايى كشور ها و در فرآيند اقتصاد جهانى به حساب آورد. از اين رو بهداشت يك ضرورت مبرم براى سرمايه گذارى در فرآيند تكامل است. جهانى شدن در تعارض با انتقال سريع سرمايه و رژيم هايى كه جديداً به تجارت روى آورده اند بوده و موجب افزايش تعميق شكاف فقر به محاذات ارتباطات تحول آميز الكترونيك و شيوه هاى مبادله شده و اميد تازه اى به جريان هاى نوين اجتماعى و سياسى داخل ملت ها دميده است. اين تجربيات هم امكانات و هم معضلات بهداشت عمومى را براى ما بازگو مى كند. نمونه هاى اين مجادلات را مى توان در جهان در حال توسعه مشاهده كرد. به عنوان مثال كشور تانزانيا در جايگاه فقيرترين كشورها طبق آمار بانك جهانى قرار دارد. در حالى كه مركز تجارى آن دارالسلام يكى از گران ترين شهر هاى دنيا است زيرا كه حقوق ماهانه افراد در تبعيد از جهان پيشرفته موجب گرديده كه مخارج بالا رود. نكته مورد سرزنش براى تانزانيا و اغلب ملل در حال توسعه آن است كه جريان انباشت ثروت مانند دوران استعمار از فقرا به اغنيا سوق مى دهد. فراتر از آن هزينه اى كه صرف ساماندهى وام مى شود بيش از سرويس بهداشت يا آموزش و امور مهم مشابه است. اينها شايد تصاوير كم رنگ ترى از جهانى شدن اقتصاد را ارائه دهد. از طرف ديگر شركت هاى دخانيات و تسليحاتى غرب منافع خود را در فروش محصولات خود به كشور هاى كم درآمدتر جست وجو مى كنند. از سال ۱۹۴۵ اغلب مرگ و ميرها به طور مستقيم يا غير مستقيم ناشى از جنگ هاى مسلحانه اى است كه در كشورهاى فقير حادث شده است. در كنار آن، تمهيدات موجود در كشور هاى كم درآمد براى اتخاذ سياست منطقى داروها در برابر فهرست داروهاى ضرورى با مقاومت شركت هاى دارويى چند مليتى مواجه گرديده اند.
اينها نمونه هايى از جهانى شدن اقتصادى است كه دلالت بر سهم ناعادلانه اى از افتخار جهان در حال توسعه دارد. با اين وجود جهانى شدن يك پديده اجتناب ناپذير است و معمولاً در شرايط مطلوب مزايا و معايب خاص خود را دارد. با دخالت در حركت آزاد كشورهاى عقب نگه داشته شده استانداردهاى زندگى و بهداشت بهترى را براى همگان به ارمغان مى آورد.
از سوى ديگر آن ممالكى كه از تجارت آزاد فاصله بسيارى گرفته اند اقتصاد جهانى تسلط فزاينده خود را به تعدادى اندك از غول هاى چند مليتى اعمال خواهد كرد كه بتوانند شرايط تجارت را به آنها ديكته نمايند. آنچه كه از اين منظر استيفاد مى شود آن است كه دهه اخير بدون شك ناظر افزايش شكاف نابرابرى بين جهان ثروتمندان و فقيران بوده است. آمار و ارقام دو علت نزديك به هم را در ميزان كلى پائين تنزل فقر در دهه ۱۹۹۰ به رغم انباشت رشد اقتصادى در جهان در حال توسعه نشان مى دهد. نخست آنكه رشد اقتصادى فقيرترين كشورها بسيار اندك بوده است دوم اينكه نابرابرى هميشگى و مستمر (هم در ابعاد درآمد و هم غيردرآمد) در آن كشورها كه مانع از مشاركت كامل كشورهاى فقير در فرايند توسعه به وقوع پيوسته گرديده است.
• تعامل بهداشت و فرايند جهانى شدن و كشورهاى در حال توسعه
هيچ تعريف دقيق با مقبوليت وسيع براى فردى كه جوياى موضوع جهانى شدن است وجود ندارد. دكتر نيلس داولر (Nils Daulaire) رئيس سازمان بهداشت جهانى اظهار مى دارد: به نظر من جهانى شدن از نظر اخلاقى پديده اى خنثى است ولى با اين وجود نيروى اجتناب ناپذير بالفطره اى كه در خود دارد هم راهبرد است هم چالش.
جهانى شدن چالشى براى سازمان بهداشت جهانى است از جمله نيازى مبرم براى حكومت ها كه بتوانند به تهديدات جهانى بر عليه بهداشت جامعه مقابله كنند. اين فرايند ارتباط فيمابين جوامع همچون اتفاقاتى است كه در هر قسمت از جهان به وقوع مى پيوندد ولى اثرات آن بر مردم و جوامع دوردست باقى مى ماند. مفسرين امروزه پذيرفته اند كه عوامل متعددى به ويژه آن دسته كه براى جهانى شدن تسهيل كننده محسوب مى شوند از قبيل جريان تكنولوژى اطلاعات، حمل ونقل سريع، تجارت آزاد و تحركات پايتخت، افزايش آلودگى، تغييرات رژيم غذايى و مصرف فرآورده هاى غذايى كه تحت اصلاح ژنتيك قرار گرفته اند تغييرات مربوط به قابليت انعطاف بازار دخانيات، نابرابرى ها را افزايش مى دهد و به تماس هاى فرهنگى از مرزهاى محدود يك منطقه فراتر از آنچه كه در آن رخ مى دهد منجر مى شود. فى الواقع براى ما امكان پذير خواهد بود كه اثرات شايع جهانى شدن را در بسيارى از متون تجزيه و تحليل كنيم. جهانى شدن تاثير پيچيده اى بر بهداشت دارد. تاثيرگذارى آن با رشد درآمد و توزيع و عدم ثبات اقتصادى امكانات بهداشت، آموزش و ساير خدمات اجتماعى، شيوه زندگى همچون تنش و ساير عوامل كه اخيراً ملحوظ شده اند ارتباط پيدا مى كند. در جهان نوين باكترى ها و ويروس ها تقريباً به همان سرعت پول حركت مى كنند با جهانى شدن يك درياى ميكروبى واحد تمام نوع بشر را مى شويد و مى برد.
به دليل آنكه مردم از مرزهاى بين المللى در يك روز واحد عبور مى كنند: تقريباً يك دهم مفهوم انسانيت نيز در هر سال از اين مرزها گذر خواهد كرد. اين تنها بيمارى هاى عفونى نيستند كه با فرايند جهانى شدن گسترش مى يابند. تغييرات در شيوه زندگى و رژيم غذايى مى تواند در بروز بيمارى هاى قلب، ديابت و سرطان نقش آنى و فزاينده اى داشته باشد. بيش از هر چيز استعمال دخانيات مشى خزنده اى دارد كه در اثر فشار بازار جهانى سير مصرف آن صعودى است به منظور آنكه اتفاق عقيده اى در آثار و بازتاب هاى جهانى شدن بر بهداشت عمومى به وجود آيد زمينه اى كه آثار زيانبار، مفيد يا مجموعه اى از اين دو را در اين فرايند در برگيرد بايد فراهم آيد. با اين وجود اينكه كار آسانى نيست زيرا يك عامل موثر براى يك منطقه سودمند است درحالى كه همان عامل ساير مناطق زيانبار تلقى شود. اين زمينه پرداخت بدين موضوع نيست كه تاثيرات جهانى شدن مفيد هستند يا زيانبار.
تحولات بنيادى به طور متداول در عرصه بهداشت در حال تكوين است بعضى از اين تحولات در قطاع (Sector) بهداشت كار عارض مى شوند از جمله كشفيات نوين و درمان هاى نوين در مراقبت بهداشت و ارتقاى آگاهى اثرات محيط بر بهداشت جامعه كه برخى از آنها در اثر توسعه يافتگى بيرون از قطاع بهداشت رخ مى دهد همچون جهانى شدن و رشد فناورى پزشكى از راه دور (Telemedicin) و شبكه جهانى اطلاع رسانى (اينترنت). اين تغييرات احتمالاً در سال هاى آتى رو به افزايش مى گذارد و جهش هاى تازه ترى به وقوع مى پيوندد. در اين حال و هوا ضرورت اتخاذ سياست به منظور كسب اطلاعات بيشتر در حول امور محوله اجتناب ناپذير است تا در درازمدت در برنامه قرار گيرد. از جنبه استراتژيك بهداشت كشور هاى در حال توسعه هيچ گونه طرز تلقى نسبت به راهكار ها و راهبرد هايى كه جهانى شدن و بهداشت و جامعه دربر گيرد وجود ندارد.
بهداشت يكى از ابعاد جهانى است كه ارتباطات پيچيده اى دارد. اثرات آن با رشد و توزيع درآمد عدم ثبات اقتصادى، امكانات بهداشت آموزش و ساير خدمات اجتماعى، شيوه زندگى همچون تنش و ساير عوامل كه اخيراً ملحوظ شده اند تعيين مى شود. بعضى از برخورد هاى بهداشت و جهانى شدن مى تواند مثبت ارزيابى شود مانند پزشكى كه از راه دور مى تواند به پيش بينى خدمات در مناطق تحت كنترل از راه دور كمك كند ولى پزشكى از راه دور به سرمايه گذارى در امور تجهيزات، ارتباطات زيرساختارى و آموزش پرسنل كه مى تواند به عنوان جنبه هاى منفى اثرات اقتصادى و بهداشتى تلقى شوند نيازمند است. پزشكى از راه دور اثر جمعى (مثبت و منفى) با خود دارد.
در مجموع جهانى شدن امتيازاتى دارد همچون معايب آن براى بهداشت جامعه. اختلافات طبقاتى در جامعه كشور اثرات مثبت يا منفى بهداشت را از جهانى شدن تبيين مى كند.
* استاديار دپارتمان بهداشت دانشكده پزشكى دانشگاه آنكارا
منبع:
Saudi Medical Journal
VOI:26NO:Februay 2005
