[
19 Dec 2005 ] [
مهندس افسانه تقى پور ] [
محیط زیست ]
گفت وگو با مهندس افسانه تقى پور
رئيس بانك اطلاعات سازمان هواشناسى كشور
بشر اوليه بايد هوا را مى شناخت تا بداند زمان شخم زمين چه موقع فرا مى رسد يا بايد باد را مى شناخت تا بتواند بر پهنه دريا، بادبان برافرازد. اما انسان امروز علاوه بر اين دغدغه ها، براى هزاران دغدغه ديگر بايد هوا را بشناسد تا حداقل خفه نشود از بى هوايى. هواشناسى تاريخچه اى طولانى دارد ولى نخستين كنگره سازمان بين المللى هواشناسى در سال ۱۸۷۹ تشكيل شد تا آغازى باشد بر پيش بينى مدرن آنچه زمين و آسمان در روزهاى آينده آبستن هستند. ايران نيز در سال ۱۳۰۸ خورشيدى تاريخ واقعى هواشناسى نوين خود را آغاز كرده، هر چند پيش از آن فعاليت هايى صورت گرفته بود ولى اين مدرسه عالى فلاحت بود كه به نخستين ايستگاه هواشناسى مجهز تبديل شد و در سال ،۱۳۳۱ سازمان هواشناسى كشور با تصويب هيأت دولت وقت به وجود آمد. دكتر پرامانيك، رئيس سابق تشكيلات هواشناسى هندوستان اولين كارشناسى بود كه در سال ۱۳۳۴ وارد ايران شد تا ما نيز به اين جرگه جهانى بپيونديم. هر چند قرن ها پيش افرادى چون بوعلى سينا و خيام در بررسى وضعيت ابرها و آسمان تبحر داشتند و امروز نسلى جديد... .
شايد باورش سخت باشد ولى واقعيتى وجود دارد كه نمى توان آن را انكار كرد. افسانه تقى پور روزهايى را به خاطر مى آورد كه در اوج ۸ سال دفاع مقدس چگونه او و دوستانش با دستان خالى تلاش كردند تا آخرين پيش بينى وضعيت آب و هوا را در اختيار فرماندهان جنگ براى طراحى ايده هاى تدافعى يا تهاجمى قرار دهند. امكانات در حد صفر بود ولى اين جدال نابرابر بايد به نوعى هدايت مى شد او مى گويد: «روزهاى سختى بود... ولى گذشت.»
اولين سؤالم بازگشت به گذشته است. در زمان جنگ چه اتفاقاتى افتاد كه احساس مى كنيد پس از آن حرفه ا ى تر شديد؟!
روزهاى عجيبى بود. قبل از انقلاب، آمريكا تجهيزاتى براى رصد كردن ماهواره ها در ايران در اختيار داشت ولى با پيروزى انقلاب و رفتن آنها اين دستگاه ها عملاً بلااستفاده ماند. با شروع جنگ از ما دعوت كردند تا تصاوير ماهواره اى را تحليل كنيم چون براى اتاق جنگ بسيار مهم بود كه از وضعيت جوى اطلاع داشته باشد. پيش بينى شرايطى چون انواع توفان ها و باران با برنامه ريزى طرح ها و حملات نظامى ارتباط مستقيم داشت. به همين دليل شرايط كار ما كاملاً حساس بود. در ابتدا ديده بان ها جايگاه را حفظ مى كردند و وظيفه داشتند براساس اطلاعات و مشاهدات بصرى اوضاع را تحليل كنند. بعضى ها هم آنقدر مقاومت مى كردند و در پايگاه مى ماندند تا شهيد شوند. اما مشكلى كه وجود داشت فاصله زمانى ميان ديده بانى و مخابره اطلاعات بود. در چنين شرايطى تصميم گرفته شد از تصاوير ماهواره اى كمك بگيريم. در منطقه اى به نام مردآباد، اطراف كرج، ساختمانى قرار داشت كه تپه ها آن را احاطه كرده بودند. از همان جا كار تحليل و پيش بينى وضعيت جوى را انجام مى داديم و در اختيار فرماندهان مى گذاشتيم.»
و در اين ميان نيروى هوايى هم حتماً بايد بر طبق اطلاعاتى كه شما ارائه مى كرديد وارد مبارزه مى شد؟
دقيقاً. الان تكنولوژى باعث شده كه هواپيماها بدون ديدن باند نيز بتوانند فرود آينده ولى مسائل ديگرى نيز وجود دارند. به طور مثال ابرهاى كومولى فرم كه ابرهاى درشت و سفيد كلم مانند هستند مى توانند براى هواپيماها خطرساز شوند. در اين شرايط هواپيما يا بايد از زير ابرها رد شود يا بالاى آن. اطلاعاتى كه در اختيار نيروى هوايى مى گذاشتيم آنها را در انجام موفق عمليات يارى مى كرد. توجه داشته باشيد كه امكانات ما در زمان جنگ محدود بود و انواع تحريم ها نيز كار را دشوارتر مى كرد. به همين دليل در بطن مشكلات رشد كرده و توانستيم خود ساخته شويم. جنگ، صنعت هواشناسى ما را به سمت نوعى خوداتكايى سوق داد.
بررسى ها نشان مى دهد علاقه مخاطبان به دانستن تغييرات آب و هوايى در روزهاى پيش رو افزايش يافته و حتى مردم عادى نيز با دقت آن را پيگيرى مى كنند. اما گاه تناقض هايى در پيش بينى ها با آنچه عملاً اتفاق مى افتد ديده مى شود كه با توجه به پيشرفت هاى به دست آمده در اين حوزه تعجب برانگيز است؟
نمى شود به همين راحتى قضاوت كرد. بحث تغييرات آب و هوايى داراى گستره وسيع از مقياس هاى كوچك تا جهانى است و همچنين اثرات بسيارى، از تأثيرات بر زندگى روزمره بشر گرفته تا روابط جهانى را شامل مى شود. به همين دليل هميشه نظرات متعدد و متفاوتى از سوى منابع كارشناسى ارائه مى شود اما اكثراً در مورد پديده هايى چون تغيير كاربرى زمين، انتشار گازهاى گلخانه اى، وضعيت لايه ازن، ذوب يخچال ها و ... هم عقيده هستند. اثرات اين عوامل مى تواند به صورت هاى متعدد چون خشكسالى، جارى شدن سيل، توفان هاى شديد، طغيان آفات نباتى، هجوم ملخ ها و غيره ظاهر شود. براى مثال گازهاى گلخانه اى مانند CO2 و H2O سبب افزايش دما، به ويژه دماهاى كمينه (حداقل) شده و در نهايت ذوب يخچال ها، بالا آمدن سطح آب درياها و زير آب رفتن بخشى از جزاير و خشكى ها را به دنبال دارد. البته در اين ارتباط پيش بينى هايى نيز انجام مى گيرد.
الان جايگاه ما كجاست؟ چقدر مى توان به صحت اطلاعات ارائه شده از سوى مراكز هواشناسى داخلى اطمينان داشت؟
طبق يك اصل جهانى تمام كشورها پيرامون وضعيت هوا با همسايگان خود در ارتباط هستند. طبق استانداردهاى جهانى هر منطقه با در نظر گرفتن تمام پارامترهايى كه بايد ديده بانى شوند اطلاعات را متمركز مى كنند. ايران در منطقه ۲ قرار دارد و به نوعى محور جمع آورى و ارائه اطلاعات كشورهاى همسايه است. در زمان جنگ تحميلى به دليل مسائل امنيتى اخبار جوى مخابره نمى شد. اكنون اوضاع با گذشته تفاوت كرده. همه از هواشناسى آمار مى گيرند. در سدسازى، كشاورزى و حتى آبيارى. براى مثال مقاومت سد براساس داده هاى آمارى ما از لحاظ وضعيت آب و هواى منطقه طراحى مى شود و يا دانستن دماى حداقل با نوع سيمان به كار رفته در ارتباط است. اكنون فعاليت هاى بسيار خوبى انجام مى شود كه مهمترين ويژگى آن گستردگى حوزه هاى خواهان اطلاعات آب و هوايى در كنار افزايش ضريب اطمينان است.
قبل از شروع گفت وگو به نكته اى اشاره كرديد و آن نقش سازمان هواشناسى در تصميم گيرى هاى قضايى بود؟
در اين مورد بايد با مثال حرف بزنم. فرض كنيد دو كارگر در ساختمان نيمه كاره اى خوابيده اند. باد مقطعى وزيدن مى گيرد و به اصابت جسمى بر سر يكى از دو كارگر منجر مى شود كه در نهايت فوت مى كند نفر دوم هيچ شاهدى براى اثبات بى تقصيرى خود در اين اتفاق ندارد. در چنين شرايطى مراجع قضايى با استعلام از سازمان هواشناسى صحت و سقم وزش باد شديد در خلال ساعت از فلان شب را استعلام مى كنند. بديهى است كه اظهارنظر ما حتى در وضعيت بيمه فرد فوت شده نيز مؤثر است.
يعنى مى خواهيد ما را متوجه نقش فعاليت حوزه خود در افزايش بهره ورى و سلامت جامعه كنيد؟
مى توانم ثابت كنم هر حركت جامعه در ارتباطى مستقيم با اقليم شناسى آن جامعه قرار دارد. حركت كشتى ها، وضعيت بنادر، پرواز هواپيماها و ... هواشناسى مى تواند در بهينه سازى هر جامعه مؤثر باشد. ما شوراى پژوهش داريم كه براى بهبود اوضاع تحقيق مى كند. سند ملى داريم و كسى نمى تواند بدون مشورت وارد حوزه اى شود. هر چند پيش بينى كارى دشوار است. تنوع اقليمى در كشور ما و وجود رشته كوه هاى مختلف در كنار ۴ فصل بودن محيط فرايند پيش بينى را مشكل مى كند ولى با تمام اينها در حد مطلوبى از استانداردهاى جهانى به سر مى بريم. كشورى مانند انگلستان يا كشورهاى اروپايى آب و هواى يكنواختى دارند اما شرايط ما كاملاً متفاوت است.
شما نماينده بانوان سازمان هواشناسى در وزارت راه و ترابرى نيز هستيد. آيا تفكرى به نام مردانه بودن اين كار مانع فعاليت شما و همكارانتان نشده است؟
زنان در سازمان هواشناسى نقش بسيار پررنگى دارند. فعاليت هايى چون تلاش در عرصه هاى تخصصى و مديريت پروژه اى و شركت در كنفرانس ها و كارگاه هاى آموزش داخلى و خارجى از زنان وزنه هاى قابل اعتنايى در عرصه هواشناسى ساخته. حدود ۳۸ درصد كاركنان سازمان، خانم ها هستند كه ۹۴ نفر آنها در رده هاى كارشناسى، كارشناسى ارشد و دكترا فعاليت دارند. هفت نفر از ۱۶ نفر هيأت علمى دانشگاهى نيز خانم هستند و ۱۶ نفر از بانوان سرگروه يا نماينده در كميسيون هاى مختلف سازمان هواشناسى جهانى هستند. بهتر است دوباره به تاريخ معاصر نگاه كنيم. در دوران جنگ زنان ايرانى در كنار مردان كارى كردند كه خلأ تكنولوژى مدرن هواشناسى احساس نشود و اين يعنى استقلال!
