[
19 May 2007 ] [
دکتر مهشيد چايچي ] [
محیط زیست ]
روش ابداعي دانشمندان مي‌تواند روياي عمل جراحي بدون ايجاد زخم را تحقق بخشد.
تا بحال فكر كرده‌ايد چرا اغلب بيماران از جراحي بخصوص جراحي باز شکم وحشت دارند؟ گاهي اين ترس به حدي زياد است که موجب مي‌شود بيمار ديگر نزد پزشکي که جراحي را براي او لازم دانسته نرود، غافل از اينکه گاهي تاخير در بعضي از اعمال جراحي مانند آپانديسيت (التهاب و تورم آپانديس يا همان زائده روده) ممکن است باعث ايجاد خطر جدي و حتي مرگ بيمار شود.
البته اين ترس بي دليل هم نيست. بالاخره قرار است يک برش عميق در پوست و گوشت ناحيه شکم ايجاد شود که خالي از درد نيست، بخصوص وقتي بعد از عمل بخواهي کمي در رختخوابت جابجا شوي. در ضمن، وقتي دل و روده آدم را دستکاري مي‌کنند ممکن است يکي از اندام‌هاي داخل شکم دچار مشکل جديدي به اسم چسبندگي شود. به تمام اين‌ها احتمال عفونت و وارد شدن ميکروب‌ها به شکم باز شده را هم اضافه کنيد؛ آن‌وقت خواهيد ديد که اين ترس خيلي هم بي‌جا نيست.
خوشبختانه فناوري‌هاي پزشکي که هميشه در خدمت سلامت و آسايش بشر است در چند سال اخير پيشرفتهاي قابل توجهي داشته و هر روز سعي کرده روشهاي جديدي در جراحي ابداع کند تا بيماران اگر مجبور به انجام عمل جراحي شدند، کمتر دردکشيده و زودتر به فعاليت‌هاي روزمره خود باز گردند.
در قرن بيستم(1980-1990) لاپاروسکپي انقلابي در جراحي ايجاد کرده بود و اکنون در سال2007 با جراحي از طريق منافذ طبيعي بدن شاهد انقلاب جراحي در قرن 21 هستيم. خبر جراحي كيسه صفرا از طريق واژن را همين چند هفته قبل نشنيديد؟
تا چندين سال پيش اگر اسمي از اين روش جراحي مي‌برديد، احتمالاً شما را از نواده‌هاي آيزاک اسيموف يا ژول‌ورن لقب مي‌دادند؛ همانطور که اگر الان اسمي از نانو رباتها ببريد؛ رباتهايي که اعمال جراحي بسيار کوچک (در ابعاد نانومتري) انجام مي‌دهند!
امروز اما اين نوع جراحي يعني جراحي از طريق منافذ طبيعي بدن (NOTES) مانند دهان، بيني، مقعد، واژن و مجراي ادرار امكان‌پذير شده و به‌نظر مي‌رسد تحول جديدي در علم جراحي آغاز شده است. در اين روش از توانايي و امکانات دستگاه اندوسکوپ قابل انعطاف استفاده مي‌شود تا جراح بتواند براي تشخيص و درمان به اندامي خارج از مجراي روده دست پيدا کند. پيش از اين، دستگاه‌هاي اندوسکوپي فقط براي تشخيص بيماري‌هاي گوارشي استفاده مي‌شد اما با اين روش مي‌توان بدون ايجاد زخم، اندام‌هاي داخلي بدن را جراحي کرد.
در جراحي باز شکم ، جراح يک برش وسيع و لايه لايه در شکم مي‌دهد تا بتواند به داخل محفظه شکم دست يافته و يک اندام مثلاً کيسه صفرا را از بدن خارج کند. اما در لاپاروسکوپي اين کار با ايجاد چند برش کوچک در چند جاي مختلف شکم انجام مي‌شود تا جراح بتواند از يکي از سوراخ‌ها دوربين ويديويي -که به صفحه نشانگر وصل است- را وارد کرده و از سوراخ‌هاي ديگر ابزار عمل را داخل کند.
اما در روش جراحي از طريق منافذ طبيعي بدن حتي همين چند برش کوچک هم در پوست لازم نيست. استفاده از اين روش باعث مي‌شود بيمار خيلي زودتر بهبود يافته و کمتر دچار درد شود. علاوه براين بدليل اينکه برش چاقو در پوست بدن بوجود نمي‌آيد، جاي زخم و بد شکلي در ظاهر محل جراحي ايجاد نمي‌شود. احتمال عفونت زخم، فتق و چسبندگي که از عوارض جراحي‌هاي فعلي هستند هم کمتر در اين نوع جراحي رخ مي‌دهد.
مزيت ديگر اين روش کاهش زمان بستري پس از عمل و کاهش نياز به بيهوشي است. وقتي همه مزاياي اين روش تازه را کنار هم مي‌گذاريم مي‌بينيم بي شباهت به چشم بندي نيست.
چشم‌بندي هم وسيله مي‌خواهد!
البته انجام اين چشم‌بندي به دستگاه‌هاي پيشرفتهاي نياز دارد. دستگاه اندوسکوپ بايد قدرت تفکيک بالايي داشته باشد که بتواند قسمتهاي مختلف داخل بدن را به خوبي از هم تشخيص دهد.
محفظه شکم يا هر موضعي که قرار است عمل شود بايد با استفاده از يک گاز بي ضرر متسع شود تا ديد کافي وجود داشته و امکان حرکت ابزار و دستگاه به راحتي ميسر باشد. چون تنها يک دستگاه از طريق مجرا وارد بدن مي‌شود لازم است اين وسيله سرهاي متعددي داشته باشد که هر کدام بتواند کار بخصوصي انجام دهد مثلا يک سر بايد مانند دوربيني موضع عمل را نشان دهد. سرهاي ديگر بايد به کمک همديگر عضو را در داخل بدن ثابت نگه داشته و برش‌هاي لازم را در آن انجام دهند. يک صفحه نشانگر هم بايد تمام مراحل جراحي را ثبت و نشان دهد. از اين روش جراحي مي‌توان براي برداشتن کيسه صفرا، طحال، تخمدان، بيوپسي کبد، بستن لوله‌هاي رحم و... استفاده کرد.
با پيشرفت اين دستگاه‌ها عجيب نيست اگر در آينده «تله رباتها» و رباتهاي هوشمندي ساخته شوند که از راه دور و از طريق شبکه اينترنت بدون ايجاد هيچ زخمي اعمال بزرگ جراحي را انجام دهند.
يک کار تيمي
اين جراحي حتما بايد بوسيله يک تيم انجام شود. يک جراح که در انجام لاپاروسکوپي ماهر باشد و يک شخص مجرب در انجام اندوسکوپي مداخله‌اي. البته لازم است که يک هيات هم بر انجام اين عمل نظارت داشته باشند تا جلوي خطاهاي احتمالي گرفته شود.
دو نکته در انجام اين جراحي وجود دارد که ممکن است از نظر دور بماند. اول اين که اگرچه در پوست زخمي ايجاد نمي‌شود اما براي اينکه بتوانيم مثلا از طريق دهان، طحال بيمار را برداريم لازم است در ديواره معده سوراخي ايجاد کرده و به همين ترتيب در روده بزرگ، واژن و مثانه هم بايد سوراخ‌هايي ايجاد شود تا بتوانيم وارد فضاي داخل شکم شويم، تازه بعد از عمل لازم است اين سوراخ مجددا بسته شود .
در ضمن بايد لوله‌اي که از مقعد وارد روده و سپس فضاي داخل شکم مي‌شود کاملا استريل و ضدعفوني باشد حتي ميکروبهاي طبيعي دهان و روده بزرگ هم ممکن است از طريق اين لوله وارد فضاي شکم شده و عفونت ايجاد کنند.
تاريخچه
تاريخچه اين عمل‌ها به همين دهه اخير بر مي‌گردد. در واقع هنوز در مراحل بسيار ابتدايي اين اعمال هستيم و مثلا عملي كه در دانشگاه فدرال ريودوژانيروي برزيل و پس از مدت کوتاهي در نيويورک و استراسبورگ فرانسه انجام و براي اولين بار کوله سيستکتومي (برداشتن کيسه صفرا) از طريق واژن در چهار بيمار انجام شد، بعد از يك برنامه‌ريزي 3 ساله و با صرف 3 ميليون دلار به سرانجام رسيد. اين عمل که روز دوم آوريل در بيمارستان دانشگاهي استراسبورگ انجام شد، به نام يک الهه باستاني مصر «آنوبيس» نام گرفت.
اما بد نيست بدانيد براي اولين بار دانشمندان دانشگاه جانز هاپکينز بودند كه برداشتن آپانديس از طريق دهان و معده حيوان را آزمايش کردند. سپس در هند اين جراحي در انسان هم انجام شد.
تحقيقات نشان داده اين جراحي اگر از طريق واژن انجام شود بي خطر‌تر و آسان‌تر است. شايد به همين علت بود که اخيرا نيز جراحي‌هاي مشابهي انجام شد، که با موفقيت همراه بود. اين موفقيت‌ها نشان دهنده اين است که به‌همين زودي‌ها الگوي جراحي در دنيا تغيير خواهد کرد و جراحي از طريق منافذ باز بدن، جاي لاپاروسکوپي، كه در دهه1980 تا 1990 درخششي جديد در زمينه جراحي آغاز کرده بود را خواهد گرفت. البته اين «به‌همين زودي» احتمالا 20-30 سالي طول خواهد كشيد!
