« پروژه ملانيوم (هزاره) »
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
آينده و چگونگي آن هميشه يكي از دغدغه هاي بشر بوده است. كمبود منابع طبيعي و نامحدود بودن نيازهاي انساني موجب شده تا آدميان با برنامه ريزي و مطالعه علمي آينده، فرداي بهتري را براي خود ترسيم كنند.
مبتني بر همين نياز، (آينده شناسي) به عنوان يك رشته علمي و ابزاري مفيد براي كمك به رشد و توسعه جوامع انساني مطرح شده و مطالعات و پروژه هاي متعددي در اين زمينه صورت گرفت.
در اين ميان (پروژه هزاره) به عنوان پروژه دائمي مطالعه آينده، در سازمان ملل متحد تدوين و تعريف شده است كه از سال 1977 تا كنون با تهيه گزارش هاي سالانه، اطلاعات مفيدي در اختيار پژوهشگران و برنامه ريزان قرار مي دهد. گزارشات مذكور توسط مركز تكنولوژي نيرو (متن) به فارسي ترجمه و منتشر شده است.
بر اساس مطالعات و تحقيقات انجام شده در اين چارچوب، مشخص شد كه نگراني ها و دغدغه ها ي بيشتري در آينده، نه مسائل فوق العاده و ماواري طبيعي بلكه مسائلي به ظاهر پيش پا افتاده و ساده مثل آب، مواد خام، بهداشت و همه آن نيازهاي اساسي است كه جهان جديد بر آن بنا شده است، بنابراين مشكل يك منطقه، محدود به آن مكان نمي شود بلكه مساله فرامنطقه اي است كه نيازمند راه حل هاي فرامنطقه اي و عام است.
بالطبع اين يك جلوه از جهاني شدن را نيز نشان مي دهد. در مطالعاتي كه پروژه هزاره انجام داده است، تعداد چالش هايي كه پيش روي جامعه بشري قرار مي گيرد، شناسايي شده كه 15 مورد زير سالانه به روز مي شود.
1- توسعه پايدار
2- آب
3- جمعيت و منابع
4- مردم سالاري
5- ديدگاه هاي بلند مدت جهاني
6- جهاني شده و فناوري اطلاعات
7- فاصله فقير و غني
8- بهداشت
9- ظرفيت براي تصميم گيري
10- صلح و جنگ
11- زنان
12- تبهكاري
13- انرژي
14- علم و فناوري
15- اخلاقيات جهاني
شناخت چالش هاي جهاني، شناخت مسائل محلي خودمان است، زيرا اين دو آن چنان به هم آميخته اند كه از نظر عملي تفكيك پذير نيستند. در واقع چالش هاي جهاني داراي معادل هاي محلي و منطقه اي هستند و اصولا مهمترين جالش ها، امري ذاتا فرا مليتي و داراي راه حل هاي فراسازماني هستند و يك دولت و يا سازمان خاص به تنهايي نمي تواند به حل آنها مبادرت ورزد و مستلزم توافق ها و همكاري هاي بين المللي هستند. به هر حال ما در اين مقاله مي كوشيم به طور اختصار به اين چالش ها بپردازيم، اين كار حداقل مي تواند ما را در شناخت مسائلمان ياري كند. توسعه پايدار توسعه پايدار ممكن است بزرگترين تهديد پس از جنگ هسته اي براي آينده بشريت باشد.
جهان از تعامل ناخوشايندي بين جمعيت و رشد اقتصادي از يك سو و كيفيت محيط زيست از سوي ديگر به صورت فزاينده اي آگاهي مي يابد. لذا بيشتر رهبران سياسي و روشنفكران جهاني، توسعه پايدار را به عنوان مهمترين هدف براي اتحاد بشريت و ساختارهاي اجتماعي آن مي شناسد. يكي از پايه هاي اصلي و اوليه توسعه پايدار، رشد و توسعه اقتصادي است. اين عامل به همراه نوآوري فن آورانه، مؤثرترين عامل تغيير طي 200 سال گذشته بوده است. امروزه به ويژه در آينده، توسعه پايدار با حفظ كنترل محيط زيست، نسبتي قدرتمند دارد لذا رشد كشاورزي و متناسب با محيط بايد مورد توجه قرار گيرد به طوري كه مصرف زياد آب، انرژي و منابع ديگر كاهش يابد. بايد براي رسيدن به توسعه پايدار در آينده با آب و هواي تميز و محيط زيست سالم، قوانين زيست محيطي فراملي را با توجهي ويژه تدوين كرد.
توسعه پايدار علاوه بر سياست هاي جهاني بايد به نيازهاي منطقه اي نيز بپردازد مثلا در آفريقا توسعه پايدار مستلزم از بين بردن فقر زياد و ايدز است و يا در آمريكاي لاتين نابودي دلالان مواد مخدر است. اگر 10 درصد جمعيت دنيا در كشورهاي صنعتي به مصرف 90 درصدمنابع جهاني ادامه دهد، پايداري اجتماعي ممكن نيست. آب در تمام قاره ها، سطح آب هاي زيرزميني در حال پايين رفتن است. بيش از يك ميليارد نفر آب آشاميدني سالم ندارند. نيمي از مردم جهان سيستم فاضلاب مناسب ندارند و 80 درصد كل بيماري ها در كشورهاي در حال توسعه داراي منشا آب ناسالم هستند. زمين هاي كشاورزي در تمام جهان در حال باير شدن است. حدود 40 درصد جامعه بشري در حوضه هاي آبريز رودخانه هايي كه بين بيش از 2 كشور مشترك است، زندگي مي كنند. اگر روندهاي كنوني تداوم يابد تا سال 2050 ميلادي از هر 3 نفر 2 نفر در مناطقي كه مشكل كمبود آب دارند، زندگي خواهند كرد. ادامه وضع فعلي به بحران هاي جهاني آب منجر خواهد شد كه باعث مهاجرت هاي جمعي، بيماري و جنگ خواهد شد، لذا سرمايه گذراي در مديريت آب و ايجاد پيمان ها و توافق هاي همكاري در زمينه حقوقي آب ضرورت مي يابد. جمعيت و منابع در مناطق كه مردم كمتري دسترسي به نيازهاي روزانه زندگي دارند، بيشترين رشد را دارد. تغذيه كافي، سرپناه، آب و بهداشت بايد براي آنها تامين شود. در غير اين صورت افزايش مهاجرت، برخورد و نزاع بيماري، اجتناب ناپذير به نظر مي رسد. هر چند نرخ رشد جمعيت در حال كاهش است، انتظار مي رود جمعيت 6 ميليارد نفري در سال 2050 به 9 ميليارد برسد و 98% اين رشد دركشورهاي فقير خواهد بود. حدود 40 درصدجمعيت جهاني درچين و هند زندگي مي كنند كه صنعت روبه رشد آنها مصرف منابع و صدمه به محيط زيست را شتاب مي دهد. شهر نشيني از 5/2 ميليارد در يك نسل افزايش خواهد يافت منابع طبيعي مقابل اين همه رشد در حال كاهش است. برنامه توسعه سازمان ملل تخمين مي زند كه ارزش روز طبيعت براي اقتصاد جهاني 38 تريليون دلار در سال است و 40 درصد اقتصاد كشورهاي در حال توسعه به تنوع زيستي وابسته است. در حالي كه اين سرمايه در حال نابودي است.
دموكراسي براي اولين بار در تاريخ، مردم بيشتري در حكومت هاي دموكراتيك زندگي مي كنند تا در حكومت هاي استبدادي. از آن جا كه دموكراسي ها تمايلي براي جنگ با يكديگر ندارند و با توجه به اين كه احتمال وقوع بحران هاي انساني در حكومت هاي استبدادي بسيار بيشتر است، روند به سوي دموكراسي بايد به آينده صلح آميز تر منجر مي شود. اما ظهور دموكراسي يك فرآيند آزاد نيست. در زمان انتقال، بسياري از مردم درآمد و موقعيت اجتماعي خود را از دست مي دهند. دموكراسي هاي جديد بايد سؤ استفاده هاي قبلي از قدرت را بررسي كنند تا اعتماد مردم را جلب كنند. تغييرات قابل ملاحظه اي مانند انتخابات چند حزبي، مطبوعات آزاد، قانون اساسي مكتوب و تغيير قوانين، بلافاصله فرهنگ دموكراسي را با مسؤليت هاي شهري ايجاد نمي كند. دموكراسي واقعي زماني حاصل مي شود كه خود مردم نه يك سازمان خارجي، انتظار پاسخگويي از دولت داشته باشند. رشد فرهنگ دموكراسي به افزايش باسوادي، شفافيت، پاسخگويي، دسترسي به رسانه ها ومشاركت شهروندان در حل مسائل نيازمند است. ديدگاه هاي بلند مدت جهاني پيچيدگي، شتاب تغييرات وجهاني سازي در آغاز هزاره جديد توجه بيشتري به مطالعات آينده را تشويق مي كند. پيچيدگي روزمره سياسي و نياز به مديريت مسائل جاري، وقت كمي براي پرداختن به تصوير جامعه درازمدت، اميدها و پيامدهاي آن باقي مي گذارد. اما متاسفانه بسياري از رهبران سياسي فقط به انتخاب كوتاه مدت توجه دارند. نياز به ايجاد فرآيند مشاركتي ديده مي شود كه به وسيله مطالعات آينده، افزايش تحصيل و آموزش در تفكر نسبت به آينده، تغيير روش هاي آموزش، ايجاد روش هاي ارتباطات و بازنگري مستمر ديدگاه آينده و به كارگيري روش هاي مطالعات آينده در تمام سطوح تصميم گيري ميسر خواهد شد.
جهاني شدن فناوري اطلاعات اينترنت از ديده ديگري در تاريخ سريع تر رشد كرده است. سالانه حدود 2 تريليون در جهان از اين طريق جابه جا مي شود. در عوض 5 تا 16 سال يك ميليارد نفر مي توانند به اين سيستم عصبي سياره اي وصل شوند. كاربردهاي فناوري اطلاعات مي تواند بزرگ ترين متعادل كننده بين كشورهاي ثروتمند و فقير باشد. هر چند اين فناوري ها ممكن است صلح و فراواني بياورند، اما تهديد جنگ اطلاعاتي تروريسم، آسيب پذيري بازارهاي مالي، تقلب، از بين رفتن تنوع فرهنگي بايد مورد مطالعه قرار گيرد. ساحل اقيانوس آرام به طور مؤثري اقتصاد اطلاعاتي را شكل مي دهد. كمتر از يك درصد آفريقايي ها از اينترنت استفاده مي كنند. تعداد تلفن ها درتوكيو بيشتر از تمام قاره آفريقا است. هند به عنوان يكي از بازيكنان اصلي فناوري اطلاعات و ارتباطات ظهور كرده است. به هر حال اينترنت در حال تبديل شدن به مقر جهاني جامعه بشري است، اين مي تواند به متلاشي شدن ساختار اجتماعي قبلي و ظهور ساختار اجتماعي جديدي منجر شود. فاصله فقير و غني از دهه 1960 طول عمر در كشورهاي در حال توسعه از 46 به 64 سال افزايش يافته، مرگ و مير نوزادان به نصف كاهش يافته است.
نسبت كودكان ثبت نام شده در مدارس ابتدايي به بيش از 80 درصد رسيده و دسترسي به آب سالم دو برابر شده است، درعين حال 2 ميليارد نفر درآمد روزانه معادل يك تا 2 دلار در روز دارند. بيشتر كشورهاي فقير در 30 سال گذشته به طور مستمر كاهش درآمد داشته اند. اروپا 50 ميليون شهروند فقير دارد. نبود توازن در ثروت علاوه بر پيامدهاي اخلاقي به افزايش مهاجرت از مناطق فقير به ثروتمند منجر مي شود. همچنين به حفظ كيفيت محيط زيست لطمه مي زند. وقتي بازار آزاد را گروه هاي كوچك مورد استفاده قرار مي دهند، رفتار غير اخلاقي، توزيع غير منصفانه درآمد، ناپايداري اقتصادي و تبهكاري رشد مي يابد. بيماري ها بيماري هاي واگير دار باعث حدود 30 درصد مرگ و مير در دنيا هستند. در طول 20 سال گذشته بيش از 30 مورد بيماري بسيار واگير دار مانند آبولا و ايدز شناسايي شده است. به علاوه در طول 20 سال گذشته، 20 بيماري بازپديد مانند سل و مالاريا به دليل به كارگيري بي رويه يا استفاده نابه جا داروها در برابر اين داروها مقاوم شده اند، در اين زمان بيماري هاي قديمي مانند وبا، طاعون، ديفتري و تب زرد دوباره پس از سال ها به عنوان تهديدي عمومي ظاهر شده اند. اثر اين تحولات با عواملي چون رشد سريع مسافرت هاي بين المللي، جمعيت زياد كه با سوء تغذيه و تحصيلات كم در خانه هايي نامناسب و غير استاندارد زندگي مي كنند، آمار محيط غير بهداشتي و بهداشت ناكافي و صنايع آب و فاضلاب كم كيفيت مضاعف شده است.
جهاني شدن تجارت، همچنين تغييرات اخير در توليد، جابه جايي و فرآورده هاي غذايي، خطر بيمارهاي با منشاء غذايي را افزايش داده است. عوامل محيطي نيز انسان را در مخاطره بيماري ناشناخته قرار داده است، به علاوه فعاليت هايي مانند جنگل زدايي، جهانگردي، جنگ و مهاجرت به نقاط دور افتاده، به خطر مواجهه با اين بيماري ها افزوده است. در طول 10 سال احتمال دارد حدود 40 ميليون كودك كه به دليل ايدز يتيم شده اند، در آفريقا بزرگ شوند و بسياري براي ادامه بقا به تبهكاري روي آورند. ظرفيت براي تصميم گيري با افزايش پيچيدگي برخي امور به تصميم گيري با كمك اطلاعات، اقدامات مؤثر و نتايج سريع نياز است. اما به نظر مي رسد تعداد و شباهت انتخاب هايي كه بايد در نظر گرفته شود، در حال رشد و در وراي توان موجود براي تحليل و تصميم سازي است. تعداد افراد درگير در تصميم گيري نيز در حال افزايش است كه باعث پيچيدگي بيشتر مي شود.
مسئوليت هاي اخلاقي به ندرت در تصميم گيري ها در نظر گرفته مي شود. هم چنان كه دمكراسي گسترش مي يابد، تعداد افراد درگير در تصميم گيري نيز افزايش مي يابد، بنابراين جمع بندي را مشكل تر مي كند. صلح و جنگ تروريسم به صورت فزآينده اي مخرب و گسترده شده و دوري از آن دشوار شده است. شدت برخوردهاي مذهبي، قومي و نژادي نيز در حال افزايش است. سلاح هاي شيميايي،؛ بيولوژيكي وچنگ اطلاعاتي هم ارزان است و هم به سهولت از سوي گروه هاي كوچك قابل استفاده است. در همين حال راهبردهايي براي صلح و امنيت جهاني در حال شكل گيري است و كوشش هاي جهاني كه احترام به تنوع زيستي و ارزش هاي اخلاقي مشترك را تشويق مي كند، در حال رشد است. زنان بهبود سواد آموزي، از بين رفتن مرگ و مير در كودكان، روش هاي ضدبارداري ارزان و بهبود يافته، برنامه تنظيم خانواده مؤثر، حركت هاي حقوق زنان و استفاده از اينترنت، موقعيت اجتماعي زنان را بالا برده و مشاركت آنان را در اقتصاد پولي در چند دهه اخير افزايش داده است.
درجايي كه موقعيت زنان تقويت شده است، نرخ توليد كاهش يافته و تامين اجتماعي پيشرفت كرده است. زنان تحصيلكرده تمايل دارند با داشتن تعداد فرزندان كمتر، فرزندان سالم تر تربيت كنند و در نيروي كار به صورت مؤثرتري شركت داشته باشند. در 20 سال كذشته در كشورهاي در حال توسعه سواد آموزي و ثبت نام زنان در مدارس دو برابر مردان بوده و مرگ و مير جهاني زنان 50 درصد كاهش يافته است. در اين حالت خشونت عليه زنان بين 15 تا 43 سالگي بيشتر از سرطان، مالاريا و حوادث ترافيكي و حتي جنگ باعث مرگ مي شود. 70 درصد جمعيت 3/1 ميلياردي فقيران جهان را زنان تشكيل مي دهند. تداوم بقاي كودكان به قدرت اقتصادي زنان و نقش آنان در جامعه بستگي دارد. تبهكاري فراملي تبهكاري ملي يك صنعت جهاني با رشد بسيار سريع همراه است كه ارزش ناخالص حدود يك تريليون دلار و سودي برابر 500 ميليارد دلار دارد. يك شبكه جهاني كه از كارتل هاي مواد مخدر، مافياي سابق و افسران سابق سرويس هاي مخفي ار كشورهاي مختلف، حجم عظيمي از پول را از مواد مخدر غير قانوني و ديگر منابع جمع كرده است. اين پول به اعضاي آن كمك مي كند تا به كمك دانش و فناوري، سود بيشتري ببرند و قدرت جهاني بيشتري كسب كنند. انرژي مصرف جهاني انرژي در 20 سال آينده، 50 درصد افزايش مي يابد.
بيش از 300 نيروگاه هسته اي در اطراف دنيا از بين 10 تا 15 سال آينده تعطيل مي شوند، در نتيجه منابع جديد انرژي مورد نياز خواهد بود نه تنها براي تقاضاي بيشتر بلكه براي جبران انرژي از دست رفته. به خاطر از رده خارج شدن نيروگاه هاي هسته اي فرسوده تعداد كمي از نيروگاه هاي هسته اي در حال ساخت است و هنوز هيچ راهي براي از بين بردن ضايعات هسته اي وجود ندارد. صنايع جديدمانند سلول هاي خورشيدي، انرژي خورشيد گرمايي، هيدروژن، انرژي باد، انرژي موج، زيست جرم، گرماي جزيي اقيانوسي، گداخت هسته اي و ماهواره هاي انرژي خورشيدي به اندازه كافي سريع پيشرفت نمي كنند تا اين فاصله را پر و تقاضاي آينده را تامين كند. علم و فناوري خط شكني هاي علمي و كاربردهاي فناوري به سرعت شرايط جامعه بشري را تغيير مي دهند. تعامل بين علوم مختلف با ظهور فناوري هاي ارتباطات و اطلاعات شتاب يافته است.
اخلاقيات جهاني حل چالش هاي 14 گانه اي كه تا به حال توضيح داده شد موضوعات اخلاقي و انتخاب هاي مهمي است. مانند : آيا بايد به كشورهاي فقير اجازه داده شود تا براي بخشي از توسعه خود، ايجاد آلودگي كنند ؟ چگونه حق آب يك كشور در تعادل با نياز به آب كشور ديگر قرار مي گيرد؟ اين نوع مسائل در پيچيدگي و چند وجهي بودن بسيار بزرگ است كه جنبه سياسي داشته و حداقل با عقل و متعارف گروهي هم خواني ندارند. اخلاقيات جهاني موضوع بزرگ پس از محيط زيست در 25 سال آينده خواهد بود بايد سياست هاي مؤثري پيدا كرد تا در عين مبارزه با فساد بتوان گروه هاي فشار پارلماني را كنترل كرده و خود محوري راكاهش داد، هدايت والدين براي ايجاد حس ارزش را اشاعه داد، احترام به قدرت هاي قانوني را تشويق و در نهايت توافقات همگاني در باره اخلاقيات ايجاد كرد.
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان