Iranian Futurist

مقدمه:
در عصر حاضر، هیچ حوزه یا منطقه ای بدون توجه به نقش مثبت رسانه‎ها که واسط و حامل پیام های ارتباطی هستند، نمی‎تواند به توسعه و بهبود امور زندگی مردم بپردازد.
در کشور ما، رسانه‎ها بیشتر به قیل و قال و بلوای رسانه‎ای، خارج از معیارهای چشم‎انداز توسعه عمل می کنند. نقشی که همچون لبه قیچی، به جای آن که مفید باشد، مضر نمایان شده است.

این مقاله سعی دارد که به اختصار به نقش های چندگانه رسانه ها در توسعه کشور بپردازد و ضمن طرح چارچوب مفهومی مورد نظر چشم اند از توسعه کشور، زمینه را برای همکاری بیشتر رسانه با دولت، مطرح نماید.

رسانه و اهمیت آن:
در عصر حاضر،رسانه‎ها، «تار وپود نمادین» زندگی ما را تشکیل می دهند و نقش «تسریع کنندۀ نهادی» را در جامعه دارند. امروزه نقش رسانه‎ها، در دستکاری واقعیت بر کسی پوشیده نیست. رسانه ها، نقش نورافکن را در جامعه بازی می نمایند و فرهنگ را در سرگرمیهای نوین اطلاعاتی دچار اشباع واقعیت کرده اند. رسانه ها در عصر حاضر، حکم تیغ دو لبه‎ای را دارند که نوع کاربرد آن بر افکار عمومی بسیار مؤثر است. هم می توانند مخرب جامعه و هم می توانند نقش اساسی در توسعۀ همه جانبۀ در راستای چشم انداز توسعه داشته باشند.

اهمیت رسانه‎ها به اندازه‎ای است که به صورت «معیار نهایی» درآمده است. توجه به نقش و اثر رسانه در سیاستگذاری ملی و منطقه‎ای از اهمیت اساسی برخوردار است. چرا که می بایست در فرآیند توسعه و اتخاذ استراتژیهای مناسب، نقش اساسی خویش را ایفا نمایند.
مدیریت کلان کشور نیز می بایست ضمن شناخت انواع رسانه و قدرت هرکدام در میان مخاطبان، زمینه سرمایه گذاری جهت پیشبرد برنامه ها و تبلیغات لازم در آن حوزه را در دستور کار خویش قرار دهد.

منطق و شکل هر رسانه در فراگرد ارتباطات توسعه‎ای موثراست. لذا خود رسانه نیز بایستی در فرایند توسعه و چشم انداز 20 سالۀ کشور شامل تغییرات اساسی شود تا بتواند نقش مطلوب خویش را پاسخگو باشد. رسانه ها می توانند با توجه به شرایط کشور واقتضائات فرهنگی و اقتصادی جامعه عامل تغییر به مطلوب باشند. همه اجزای جامعه، بایستی متناسب با هم تغییر کنند تا توسعه‎ای اتفاق بیفتد.

رسانه ها، حکم آینه را ندارند ؛ بلکه نقش «نورافکن» را بازی می کنند. رسانه ها نقش بالقوه معناداری در شکل گیری ادراک و افکار بازی می کنند. رسانه ها، تکثیر کنندگان شخصیت متحرک و قالب ذهنی متناسب با آن می باشند.

پروفایل مسائل کشور
در وضعیت کنونی، کشور عزیز ما ایران، فقط در حوزه اقتصادی مشکل ندارد که فقط بتوان براساس برنامه‎های اقتصادی و اشتغال به طرح مسایل آن در رسانه پرداخت. بلکه ما در همه امور، هم از بعد فرهنگی، هم از لحاظ اجتماعی، سیاسی، ژئوپولیتیک و حتی زیست محیطی و شخصیتی با مشکلات عدیده ای مواجه هستیم که نیازمند برنامه‎ریزی ویژه رسانه‎ای برای طرح و کاهش مشکلات با الگوهای رسانه ای است تا بتوان از طریق این واسطه، به چاره جویی جمعی پرداخت.

وضعیت کشور حتی از لحاظ شاخص های سلامت نیز دچار مشکل است. چرا که کمربند سرطان بعضی از بیماری ها، کم تحرکی ها که عامل بیماری های دیگر است از کشور ما می گذرد.امروز هر استان، به تبع وضعیت خاص خویش، دچار انواع بیماری هاست و هنوز بسیاری از مردم کشور ا، از تغذیه مناسب اطلاعات کافی ندارند تا بتوان امید داشت که شهروندان سالم و نسل سالمی در مقایسه با کشورهای دیگر داشته باشند.

در ابعاد دیگر حیات اجتماعی نیز، حتی از بعد برنامه ریزی و آینده نگری کشور ما ، دچار مشکلات است که نمی‎تواند به حیات سالم خویش ادامه دهد. پرداختن به هر بعد قضیه، نیازمند توجه خاص به رسانه و کاربرد آن است که می بایست رسانه ها به عنوان واسطه و یا به صور دیگر، به ایفای نقش بپردازند.

در حوزه فرهنگ، پرواضح است که در کشور، حتی فرهنگ کار هم نسبت به گذشته، کمرنگ شده و بخش اساسی مشکلات اقتصادی کشور نیز، ناشی از ضعف فرهنگ کار است که به نظر می رسد، نسل جدید نسبت به گذشته، جدیت لازم را برای سازندگی و بهسازی امور ندارد و خود را تنها و بی تفاوت احساس می کند. این مهم حتی از لحاظ پژوهشی نیز تایید شده است. حتی در حوزه ورزش همگانی نیز می‎توان گفت که فرهنگ ورزش در کشور مرده است و نمی توان گفت که بخش اساسی بیماری های کنونی، فقط ناشی از تغذیه نادرست و یا عادات غلط دیگراست، بلکه فرهنگ ورزش نیز آسیب دیده و نیازمند فرهنگ سازی از طریق رسانه است.
در بعد فرهنگ عمومی – مثلا رانندگی و حوزه عمومی، ما با مسایل پیچیده‎ای مواجه هستیم که نحوه کنونی برنامه سازی رسانه ای هم پاسخگو نیست. مدیریت رسانه در کشور نیز با مشکلات عدیده‎ای مواجه است که نیازمند طرح آن در جای دیگر است.

از بعد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و اعتماد عمومی مردم نسبت به هم آسیب دیده و ادامه این روند باعث می شود که مردم در حوزه های دیگر نیز آسیب ببینند.
از بعد سازمانی نیز، فرهنگ سازمانی در کشور آسیب جدی دیده و نبود فرهنگ سازمانی مناسب، باعث شده است که مدیریت بر امور سازمانی با مشکلات عدیده ای مواجه باشد.

توسعه و ضرورت تبیین آن در رسانه
قبل از اینکه به نقش های گوناگون رسانه اشاره شود، ضروری است که رویکرد خویش را در زمینه توسعه توضیح داده و سپس به نقش رسانه‎ها پرداخت.
توسعه (development) برخلاف رشد (growth) مفهومی «چندبعدی» و «چند رخساره ای» است که نوعی فراگرد افزایش پیچیدگی و نظم و ظرفیت نوآوری و بازآفرینی نظام اجتماعی فرهنگی در جامعه است.

چشم‎انداز توسعه که نگرش سیستماتیک به تغییرات مطلوب اقتصادی – اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور است، مبتنی بر آرمانها و ایده‎آلهایی است که در افق 20 ساله تنظیم شده و برآیندی از سیاستهای کلی نظام است که بایستی در قالب برنامه های میان مدت دولت در هر منطقه محقق شود.

توسعه، مفهومی پیچیده و چند بعدی است که با دشواریهایی اساسی در تعریف همراه است، اما همۀ تعاریف دور چند محور می گردند که یکی از آن محورها، تغییر است. توسعه نوعی تغییر سازنده است از وضعیت موجود در زمان. 1T به وضعیت مطلوب در زمان 2T. (چلبی، 1390: 225)
محور دوم، تعالی است که فقط به انسان مربوط می شود. «توسعه، تعالی انسان است ولاغیر»
توسعه را «پدیده ای چند رخساره ای» نیز دانسته که شامل توسعۀ سیاسی، اداری، فرهنگی و اقتصادی و........ می شود (حریری اکبری، 1378).

توسعه در اصل بهبود شرایط زندگی است (پیت و ویک، 1384: 15) باور بنیادی دنیای مدرن است. استفاده از منابع تولید جامعه جهت بهبود شرایط زندگی فقیرترین افراد جامعه. لذا توسعه به شرایط تولید اهمیت می دهد (پیت و ویک، 1384: 37) .بهبود کیفیت زندگی را نیز اساس برنامه های توسعه د انسته اند (غفاری،1389).

در اکثر تعاریف مربوط به توسعه که بعد اقتصادی تا ابعاد فرهنگی و اجتماعی آن را در نظر می گیرند، در نظر گرفتن نوعی پیشرفت (progress) است که با رشد (growth) همراه بوده و شکل پایدار و کیفی به خود می گیرد. لذا مفهوم توسعه پایدار،مفهومی است که نوعی رابطۀ منطقی بین نیازهای حال و آینده برقرار می سازد.

توسعه پایدار (constant development) توسعه اي است كه در آن تامین مستمر نیازها و رضایتمندی افراد همراه با افزایش کیفیت زندگی انسان، مد نظر است (آلن ؛ 1380) .
توسعۀ پایدار بدون توجه به درک مسایل تاریخی میسر نیست. بهبود گسترده زندگی مردم در تمامی سطوح زندگی اجتماعی و ایجاد رفاه همگانی، نیازمند دیدگاه تاریخی است که تا چه حد ابعاد مختلف حیات اجتماعی مردم تغییر کرده است. الیوت (1378) توسعه پایدار را در آینده، مستلزم تعهد در کاهش فقر از طریق توجه به رفاه فقیرترین طبقات جامعه، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه می داند. چنین توسعه ای با چالشهای اساسی همراه است.

سند چشم انداز توسعه که در ایران با افق 20 ساله تنظیم شده است، نگرش آرمانی و ایده آل بر اساس ارزشهای اساسی هر جامعه است که انتظار می رود در قالب برنامه های پنج ساله و برنامه ریزی سالانه به مقصود برسد. این سند که 52 ماده و 4 بخش تنظیم شده است. سیاستهای کلی نظام بر اساس قانون مشخص و در قالب برنامه های جامعه و عملیاتی در طی سالهای مختلف به اجرا درمی آید. برنامه های ملی و منطقه ای نیز بر اساس همین سند تنظیم شده که ضروری است با کمک رسانه ها به آن نایل آمد.

این سند، برای رسانه ها نیزنقش اساسی تعریف کرده و «رسانه را بستر ساز توسعه همه جانبه کشور و هموار کنندۀ راه رشد و بسط اخلاق، معنویت و ارزش های دینی در جامعه دانسته است».

بایسته ها و چالش های چشم انداز توسعه
با توجه به آنچه که طرح شد، می‎توان چند فعالیت را در قالب راهبرد در راستای چشم انداز توسعه درکشورو منطقه پیشنهاد داد.
این پیشنهادات هم ظرفیت‎هایی است که بایستی به آن توجه داشت و هم می‎تواند راهبردی برای برنامه-ریزی ملی و منطقه‎ای باشد و جا دارد مدیران کلان کشور در قالب برنامه ریزی آینده به آن توجه نماید:

1- اولویت گذاری رسانه ها
یکی از مهمترین فرصت هایی که درراستای چشم انداز توسعه قابل طرح است و چالش ها وهماوردهایی را دراین زمینه می طلبد ؛اولویت گذاری رسانه هاست. رسانه ها در ابتدای برنامه ریزی توسعه ای ملی ، نیازمند هدف گذاری صحیح است. لذا رسانه ها بایستی با بهره گیری از تمامی پتانسیل منطقه ای و کشوری در قالب مدیریت رسانه،اتاق فکر و یا هرعنوان دیگر، مبانی برنامه ریزی تحقق اهداف رسانه را اولویت گذاری نمایند.

اولویت گذاری یا اولویت بندی، نیازمند شناخت کامل از نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهاست. اولویت بندی، نیازمند «مسئله شناسی» است و در همۀ زمینه ها ؛ بخصوص اقتضائات فرهنگی، اجتماعی و «نیازسنجی توسعه ای» برای منطقه که در روند توسعه کشور در اولویت است، ضروری می نماید.

در افق توسعه، برنامه‎ریزی رسانه‎ای و اولویت گذاری آن از وظایف مدیریت کلان است و خوشبختانه با تعیین مشاور رسانه‎ای ریاست محترم جمهور، می‎توان به اولویت بندی برنامه ها در رسانه های موثری چون صدا و سیما، مطبوعات و رسانه های الکترونیک پرداخت.

2- شناخت نیازهای عصری
چالش اساسی دیگر، شناخت نیازهای عصری است. دنیای امروز، شرایط و ویژگی های دنیای گذشته را ندارد و بعبارت دیگر، فضا و زمان (space and time) به سرعت در حال تغییر است و دنیای نوینی در حال تجربه شدن است.

در دنیای امروز، فرهنگ، آموزش، اقتصاد و سیاست تغییرات اساسی کرده است و هیچکس نمی تواند، در خلاء برنامه ریزی نماید. شناخت نیازهای عصری به معنی درک تحولات و تغییرات اساسی است که در جهان امروز روی داده ویا در حال روی دادن است و انسان به عنوان غایت همۀ برنامه ریزیها دچار تغییرات اساسی شده است. آینده پژوهی (futurology) در شناخت نیازهای عصری مطرح می شود. بایستی آینده های ممکن و محتمل را که از طریق پیشرفت های ممکن تکنولوژی نوین بدست می آید ؛ شناخت و برای آن برنامه ریزی کرد. هرچند خود برنامه ریزی ما نیز تابعی از تغییرات است.

تحولات الکترونیک و سرعت تغییر، همه ارزشها را به تحول فراخوانده است و چهار اصل اساسی دنیای متحول امروزی، «سازمان، اطلاعات، ارتباطات و محاسبات» به سرعت در حال تغییر است. امروزه، این امر به ما مشتبه نشود که آنچه انجام می دهیم، در راستای توسعه است، درحالی که هر تغییری نمی‎تواند توسعه آفرین باشد و ممکن است توهمی بیش نباشد!

3- بازسازی نظم در جامعه
بزرگترین فرصت در راستای چشم انداز توسعه، بازسازی (reconstruction) نظم است و در هشت سال گذشته، یک نظم بیمارگونه ای رشد کرده است که طرح آن در این مقال جایز نیست. نظم اجتماعی در دنیای امروز، نیازمند درک تغییرات اجتماعی است. توسعه، جایگزینی نظم نوین بر رشد گذشته است که بدنبال آن بوده اند. این مهم نیازمند تدابیر ویژه و توان مدیریتی بالایی است. بدون تدبیر و عقلانیت و توان مدیریتی هیچ چیز میسر نمی‎شود.
توجه به توسعه نیازمند مدیریت قوی است. اگر بپذیریم که در مسیر چشم انداز توسعه،اولین و دومین مشکل ما نحوه مدیریت است ؛ سخنی به گزاف نگفته ایم. مطالعات اقتصاددانان و اساتید حوزه مدیریت، نشان می دهد که اولین مشکل ما سوء مدیریت (dismanagement) است و دومین مشکل ضعف مدیریت (mismanagement) . این مسئله در همه امور کشور هم به سادگی مشهود است.
بازسازی نظم سنتی به نظم نوین وظیفۀ بسیار سنگینی است که بایستی در چشم انداز توسعه بدان توجه داشت و رسانه در قالب سازماندهی توسعه بایستی به کمک مدیران بشتابد تا بتوان شاهد اساسی در منطقه بود.

4- توجه به انباشت سرمایه
بزرگترین چالش ما در راستای چشم انداز توسعه، حفظ وانباشت سرمایه در سه حوزه اجتماعی، فیزیکی و انسانی است. پرداخت به دو حوزه اجتماعی و انسانی؛ «مصداق مثنوی صدمن کاغذ» است.اما اشاره کوتاهی به سرمایه گذاری فیزیکی و اقتصادی می شود.
بدون دسترسی به سرمایه و سرمایه گذاری، افزایش باروری تولیدی، توسعۀ منابع طبیعی، بالابردن کیفیت نیروی انسانی توسعه امکان پذیر نیست (حریری، 1378: 103) .
آهنگ رشد سرمایه گذاری و انباشت سرمایه در منطقه و کشور بایستی مورد توجه قرار گیرد و این بدون هماهنگی و تعامل سازنده با رسانه ها میسر نیست.

مسائل سرمایه گذاری در کشور فراوانند و یکی از موانع سرمایه گذاری، خود سرمایه گذاران گذشته اند که خللی در روند سرمایه گذاری ایجاد می کنند تا رقابتی نبوده و یا اینکه در تولید محصولات، منحصربفرد باشند. دیگر از موانع سرمایه گذاری، نامناسب بودن جو سرمایه گذاری است، با حضور عده ای فرصت طلب و رانت خوار که زمینه را برای تهدید و محدودکردن سرمایه گذاران اصلی فراهم می سازند، نمی توان انتظار داشت که سرمایه گذاری تسریع شود.

4- ترویج کار و فرهنگ و اخلاق کار
مولفه‎های سند چشم انداز توسعه کشور،ضمن سازگاری درونی با یگدیگر، بایستی مقوله کار و اشتغال را در دستور کار خویش قراردهند «کار شایسته» (decent work) را که دردنیای مدرن به آن توجه خاصی می شود، به آن بپردازند. قوانین برنامه های توسعه کشور نیز به آن پرداخت جدی دارد و لذا بایستی به آن ظرفیت در سند چشم انداز نیز توجه کرد. کار، فعالیتی است که به منظور هدف معین و در جهت تعالی انسان انجام می شود. کار از نظر مفهومی دارای چهار بعد است که بایستی به آن توجه کرد و در جهت ترویج آن، بایستی از رسانه استفاده شود. بعد اثباتی، بعد شخصیتی، بعد اجتماعی و بعد فرهنگی کار (چلبی، 263:1375).
هر یک از وجوه چهارگانه آن نیازمند فرهنگ سازی است. «فرد انسانی در چارچوب ساخت اجتماعی و از طریق فرایند جامعه پذیری نظام شخصیت خود را کسب می نماید تا بتواند در امور مختلف اجتماعی شرکت کند. یکی از این امور، کارِ در جامعه است» (چلبی، 1390: 264).

6- توجه به سازمانهای مغز بنیادین
چالش اساسی دیگر در چارچوب سازمان ها قابل طرح است. سازمان، نظام آرمانمندی از وظایف است که به منظور اهداف خاص جهت انجام بهینه امور طراحی شده است. موانع بسیارزیادی در سازمانهای ما وجود دارد که نمی توانند نقش واسطه را میان مردم و دولت بازی کنند که خود مانع تحقق توسعه در منطقه هستند.

توسعه، بدون توجه به «سازمان توسعه» (organization of development) میسر نمی‎شود. همانطور که مفهوم ما از جامعه و فرهنگ در عصر حاضر تغییر کرده است، مفهوم سازمان نیز در عصر حاضر دچار تغییر شده است و فضایی خاص برای انجام فعالیت های مرتبط با کار نیست، بلکه سازمان در عصر حاضر مفهومی متفاوت از گذشته دارد و دارایی اساسی آن، «دانشی است که از کاسۀ سر افراد آن می‎تراود.»

دستاوردهای «انقلاب تکنوترونیک» که مفهوم ما را از سازمان تغییر داده است، توجه بیشتر بر روی «کیفیت عقل و دانش» متمرکز است که این کیفیت،سازمان را اعتلاء می بخشد، نه اندازه و حجم و سایر جنبه های آن.
ویژگی چنین سازمانهایی، در دوران جدید، «مغز بنیادین بودن»آنهاست (حریری، 1378: 96).
در این سازمانها، انعطاف پذیری، فراگیری، آینده‎نگری و پیش بینی جهت دستیابی به یک نظام متعالی اصل است.

بيشترين سهم ثروت ملت‎ها وابسته به نيروي انساني خلاق و متفکري است كه در اختيار کشورها قرار دارد. محور توسعه کشورها مبتني بر نيروي انساني متخصص است كه از مهم‌ترين اجزاء تشكيل دهنده تفكر مديريت دانش نيز به شمار مي‌رود.
سازمانهای ما دانش محور نیستند و «مدیریت دانش» در سازمانهای ما که نیاز اساسی دنیای امروز است، جایگاهی ندارد و به نظر می رسد که اکثر مدیران ما با این مفهوم بیگانه‎اند و یا کمتر به آن بها داده‎اند.

«مدیریت دانش، بالا بردن خرد جمعی است که باعث افزایش قدرت پاسخگویی و نواوری می‎شود. همچنین در باره مدیریت دانش گفته شد که نوعی هماهنگی بین چهار سلول زنجیره دانش است.
که شامل آگاهی داخلی،واکنش های داخلی، واکنش های بیرونی و آگاهی بیرونی است». (فراپائولو،1388).

اصول مدیریت دانش و اجزاء آن شامل داده، اطلاعات و دانش است (اخوان و باقری،1389) .
داده (Data Bank) بر واقعيعت هاي مجزاء و ناهمبسته در باره امور و وقايع اشاره دارد كه مرحله اول هر اقدام مبتني بر دانش است كه سازمان در اين قسمت نيازمند بانك داده است تا بتواند همه آن چه را كه نياز دارد و يا بر اساس آن تصميم گرفته است، در اختبار همگان گذارد.
اطلاعات (Information) كه شامل همه امور وداده‎هايي است كه سازماندهي شده، هدفمند و طبقه بندي شده است.

دانش: (Knowledge) كه شامل تحليل و پردازش اطلاعات است و وقتي وارد متن (بخش يا قسمت كاربردي سازمان) مي‎شود، دانش است. دانش به روندهاي پنهان، شيوه هاي استنتاج،و شناخت الگوهاي نامعمول داده و اطلاعات نيز گفته مي شود. يك مدل ذهني از الگو يا روند است كه مي‎تواند با در جه‎اي از قابليت اعتماد و پيش بيني در يك زمينه خاص بكار گرفته شود.

مديريت دانش يك مُد نيست كه بر اساس حساسيت هاي جامعه و به تبعيت از سازمانهاي دانش‎بنيان به آن روي آورد؛ بلكه يك نياز است كه مي بايست،زمينه اجرايي شدن آن را در سازمان‎ها فراهم آورد و با تاكيد بر دانش و سرمايه فكري، معيارها وشاخص هاي مناسبي را ايجاد نمود كه زمینه افزایش كارايي و اثربخشي لازم فراهم شود.

7- توجه به دگرگونی بنیادین فرهنگ و هویت
چالش اساسی دیگر در افق چشم انداز توسعه منطقه، فرهنگ است. «فرهنگ، بخش انسان ساختۀ محیط است» و شاکله اساسی توسعه در منطقه. بدون تغییر در حوزۀ فرهنگ که «بستر مفاهمه» و شکل نرم افزاری توسعه را دارد، حرکت توسعه نیز کند و بطئی خواهد بود. فرهنگ، بعد اساسی توسعه پایدار و مشارکت، بعد فرهنگی توسعه است. کارآفرینی، خلاقیت و مشارکت، ابعاد فرهنگی توسعه است ولذا توسعه محقق نخواهد شد، مگر اینکه بخش فرهنگ تغییرات بنیادین در حوزۀ ارزش ها، هنجارها، عادات، باورها و غالب ها داشته باشد.

فرهنگ می تواند هم مانع توسعه و هم عامل آن باشد. فرهنگ، تعیین کنندۀ رابطۀ میل و نیاز است که با توجه به نقش های گوناگون رسانه ها، فرهنگ هم بایستی تغییرات اساسی نماید و هم مصلحت اساسی را در راستای توسعه جامعه فراهم سازد. «کَم گشت ها» (reduction) و «گم گشت‎»های (missing) فرهنگی باعث شده است که ما امروز در بکارگیری بعد فرهنگی توسعه که مشارکت و یاریگری است؛ دچارمشکل باشیم.

هویت نیز محصول فرهنگ وتمایزات و تشابهات ما از دیگران است. هویت ایرانی که در نوع زبان، آداب،ذائقه، پوشش و موسیقی مکنون است به سرعت در حال از بین رفتن است. تغییر درهویت بدین معناست که بایستی در کنار هویت ملی و اسلامی که ابعاد وحدت بخش ماست ؛ زمینه ای برای تکوین ابعاد هویت ایرانی فراهم آورد و از گمگشتگی و سرگشتگی نسل جوان و مردم خود در منطقه جلوگیری نمود. تا هم تاریخ خود را بشناسند و هم در حفظ زبان خویش کوشا باشند.
«جدي ترين بحراني که يک شخص با آن مواجه مي شود در خلال شکل گيري هويت رخ مي دهد. اين بحران بدان جهت جدي است که موفقيت در رويارويي با آن پيامد بسياري دارد. شخصی که فاقد يک هويت متشکل است در خلال زندگي بزرگساليش با مشکلات متعددي مواجه خواهدشد. اريکسون خاطر نشان مي سازد که براي هر فردي امکان دارد بحران هويت روي دهد و منحصر به دورة نوجواني يا جواني نيست» (شرفي 1381: 18).

«بحران هويت» از ديدگاه دكتر عبدالهي (1375) به معناي گسستن و بيگانه شدن انسان از اصل و جوهر خويش و پيوستن به اصل و جوهري ديگر و نيز تعدد يا تنوع و تعارض هويت هاي جمعي كوچك و خاص گرايانه وضعيت هويت جمعي عامه در درون يك جامعه و در بر گيرنده آن چيزي است كه جامعه و افراد در فرآيند گسستن ها و پيوستن ها با مشكل و ابهام روبرو مي سازد. ”از ديدگاه ايشان، اين مساله كه در تاريخ اكثريت جوامع ديده مي شود به دنبال انقلاب علمي و تكنولوژيكي نيمه دوم قرن بيستم و وقوع بحران در نظام هاي سرمايه داري و سوسياليستي و بازتاب آن در كشورهاي وابسته به آنها و نيز كشورهاي در حال گذر، هر چه بيشتر وسعت يافت و شكل پيچيده تري به خود گرفت. در كشور ما به عنوان جامعه اي در حال گذر كه ساختارهاي اقتصادي، سياسي و فرهنگي آن در حال دگرگوني است نيز اين مساله به چشم مي خورد كه زمينه گرايش به بيرون از جامعه و سبب جذب آنان به هويت هاي غير ملي شده است (عبدالهي، 1375: 129 ـ 125).

8- توان ایجاد تنوع اجتماعی
چالش دیگری که چشم انداز توسعه در منطقه با آن مواجه ایم. «توان ایجاد تنوع اجتماعی» است. توسعه پایدار، بدون دستیابی به «توان ایجاد تنوع اجتماعی» میسر نمی شود. از آنجایی که انقلاب تکنوترونیک، انبوه زدایی را به فرهنگ، ارزش ها، اخلاقیات و جوامع تسّری می دهد و رسانه های ارتباط جمعی نیز، انبوه زدایی می شوند و پیامهای این رسانه ها نیز متفاوت و غالباً متناقض به فرهنگ جامعه منتقل می شود، حفظ انسجام اجتماعی در این شرایط بسیار مشکل است و توسعه با مانع اساسی در منطقه دچار خواهد شد. لذا تنها با سازماندهی چند گرایانه (pluralistic organizing) می توان وحدت ملی را حفظ نمود.

رسانه ها، آگاهی را تا حد پدیده ای جهانشمول ارتقاء می دهند و به علت وجود و اعتلای این نوع آگاهی است که دیگر شیوه های سنتی اعمال سلطه روی فرد، توان تحدید فردیت و رشد شخصیت و هویت را از دست می دهند. لذا رسانه ها در راستای توسعه بایستی تنوع اجتماعی را در شرایط پارادکسیکال ایجاد نمایند و فرهنگ را در حالی که به سمت جهانی شدن و یکپارچگی سیر می نماید ؛ حفظ نمایند و فضایی پایدار ایجاد شود که بتوان آن را «گلوکال» (glocal) نامید. ابعادی از فرهنگ محلی – جهانی که زمینه را برای رشد و اعتلای منطقه فراهم می سازد.

نقش رسانه ها در توسعه ملی و منطقه‎ای
رسانه‎ها، بسترساز توسعۀ کشورند و «توسعه که بستر مفاهمه است»بایستی در قالب نقش های متفاوت رسانه ای محقق شود.
رسانه ها بایستی در قالب راهبرد، در راستای چشم انداز توسعه،اولویت گذاری شوند تا با شناخت نیازهای عصری، بازسازی نظم و ایجاد نظم نوین در جامعه،توجه به انباشت سرمایه، ترویج کار و اخلاق کار، توجه به سازمانهای مغز بنیادین، توجه به دگرگونیهای بنیادین فرهنگ،توان ایجاد تنوع اجتماعی را در دستور کار خویش قرار دهند تا بتوان شاهد بالندگی و آفرینش فرهنگی در منطقه بود.

رسانه های موثر را می‎توان به چند دسته دیداری ـ شنیداری (رادیو و تلویزیون و مشتقات آن )، الکترونیک (سایت ها و اینترنت)، مکتوب (روزنامه ها،هفته نامه ها و مجلات) و سایر (موبایل وسایر) تقسیم بندی کرد که طبیعی است که نقش رسانه های دیداری و شنیداری از همه بیشتر است و امروز قدرت سایر رسانه ها نیز کمتر از رسانه های الکترونیک و حتی دیداری و شنیداری نیست. چرا که قدرت بسط آن از همه موارد بیشتر شده است و دیگر نمی توان به دسته بندی درست از اثر آنها پرداخت، مگر با تحقیق که نیازمند دقت بیشتر است.
در دسته بندی دیگر، رسانه ها را می توان به رسانه های جمعی و انفرادی دسته بندی کرد که به نوعی امروزه قدرت رسانه های انفرادی (غیرجمعی) در حال افزایش است.

رسانه‎ها، نقش‎های متفاوتی را در حوزۀ توسعه و فرهنگ سازی کشور دارند. نقش های پارادوکسیکالی که دامن زدن به هر یک از آنها انرژی مضاعفی را می طلبد و همکاری همگان را.
این مهم هنوز در کشور محقق نشده است و با اینکه برنامه چهارم توسعه اجرا شد، و برنامه پنجم در حال تمام شدن است،نقش رسانه ها حتی صدا وسیما در ترسیم سپهر فرهنگی منطقه به جز چند برنامه خاص که محققانه تولید شده است ؛ بقیه برنامه ها نیازمند تفکر و تدقیق در راستای چشم انداز توسعه است.

حتی تحلیل محتوای مناسبی نیز برای ادامه رشد و توسعه روند در رسانه صورت نگرفته و یا سازمان های دولتی- حتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - توانایی بررسی نقش رسانه را در فرایند توسعه نداشته است.
در راستای پیشرفت و چشم انداز توسعه،رسانه ها دوراه در پیش ندارند. محافظه کاری یا توسعه مداری. رسانه های محافظه کار که حافظ منافع حزبی و جناحی عده ای خاص بوده، هیچگاه نمی توانند، ایفاگر نقش خود در منطقه باشند. بلکه تنها «رسانه های توسعه مدار» هستند که می‎توانند منطقه را به سرمنزل مقصود و کمال برسانند.

رسانه‎های توسعه مدار، راه را همواره می سازند تا مردم با استفاده از آنها دربارۀ جهان پیرامون خویش آگاهی درست یابند. در حالی که رسانه های مخرب و محافظه کار راه را پیچیده می سازند و با کاهش امید مردم در فرایند توسعه، از شادابی آنها کاسته و افکار عمومی را کلاف سردرگمی می‎سازند که نیل به پیشرفت را در مخیلۀ مردم از بین می برند. اما رسانه های توسعه مدار با ترغیب و تبلیغ مناسب، به یاری مردم می شتابند و با ایجاد نظم نوین و ایفای نقش های مکمل دیگر از قبیل اطلاع رسانی و پرهیز از نقش های جانبدارانه و حمایتی، زمینه را برای سازماندهی توسعه فراهم می سازند و آمادگی لازم را برای تغییر به مطلوب همۀ اجزای جامعه فراهم می سازند.

نقد، جزء اصلی رسانه های توسعه مدار است و از این رو قدرتمندان در جامعه همیشه از چنین رسانه هایی درنقد منافع آنها هراس دارند و سعی در تخریب حیثیت رسانه می باشند. اما رسانه های مخرب، یا مداحی می کنند و یا نق می زنند. نفی هم بخشی از عملکرد رسانه های مخرب است.

امروزه روند توسعه کشور نیز دچار مشکل شده است و نیازمند رسانه های توسعه مدار برای پیشبرد امور است. در چندسال گذشته، روزمره گی، تفکر غیراستراتژیک، نداشتن تصویر درست از آینده و پیروی از فشارهای اجرایی،ویژگی برنامه های توسعه کشور بود که می بایست با کمک رسانه های توسعه مدار از این مدار باطل خارج شد. جامعه ما هم به صورت تاریخی از یک فرهنگ سیاسی مبتذل و به جای مانده از «فرهنگ استبدادی» گذشته و طاغوتی که قرن ها تحول پیدا نکرده است ؛ رنج می برد. هنوز در منطقه تفکر نظام ارباب – رعیتی، تفرعن نظام شاهنشاهی، و تلون نوکرمآبی در بعضی ازامور کاملا هویداست و نیازمند رسانه های توسعه مدار برای برون رفت از این شرایط ناگوار است.

رسانه که حامل وواسط پیام است ؛ می تواند با نقد عملکرد مدیران و با بهره گیری از فرهنگ اصیل قرآنی که حیات ما را بینه و هلاکت ما را نیزاز بینه می داند (سوره انفال) ؛ نقش اساسی در تحولات اساسی فرهنگی در منطقه داشته و با دلایل قانع کننده و بینات روشن به نقد بپردازند.

ایفای نقش اطلاع رسانی،نقش کنترلی، فرهنگ سازی، پویایی اجتماعی، عامل تغییر و نقش تعاملی و پروژکتوری در میان اصحاب رسانه ؛کاری بس سنگین و دشوار است که نیازمند مدیریت بر این حوزه با تفکر جمعی و مساعی همگان و اصحاب رسانه است. تا بتوان شاهد اجرای سه اصل پایدار و هفت اصول اساسی در راستای سند چشم انداز توسعه در منطقه بود.
انسان سازی، جامعه سازی و سازماندهی توسعه، سه اصل پایداری است که رسانه های کشور می بایست با ایفای نقش های خویش به آن بپردازند و با رعایت اصول مراقبت، بشریت، مسئولیت، اعتدال، تنوع، احتیاط و شهروندی شاهد تحقق چشم انداز توسعه در منطقه باشیم.

نقش های متفاوت رسانه ای
باتوجه به چند موضوع مطروحه که هم می توان درقالب چالش و هم ظرفیت در منطقه مطرح کرد، بایستی،رسانه های منطقه از قبیل رادیو، تلویزیون، مطبوعات و الکترونیک به آن توجه نمایند.
رسانه ها، گذشته از اولویت‎گذاری رسانه در راستای چشم انداز توسعه ؛ نقش‎های متفاوتی را بازی می-نمایند که در اینجا به چند نقش اشاره می شود:

1- نقش نورافکن
رسانه‎ها می‎توانند نقش نورافکن را بازی نمایند. از یک طرف به طرح سوژه های مناسب در راستای نیازهای توسعه ای و چشم انداز بپردازند و از طرف دیگر به برجسته نمودن (topicalize) نیازهای توسعه‎ای در جامعه داشته باشند. نیازهایی که بر اساس مطالعات اساسی در چشم انداز توسعه به ابعاد مختلف از قبیل اصلاحات نظام اداری، پیوستن به بازارهای جهانی، اصلاح فرهنگ عمومی، کاهش تصدی گری دولت، ایجاد بنیاد نخبگان و... اشاره کرد. پرداختن به رشد و بالندگی جامعه از جمله موارد دیگری است که رسانه‎ها می توانند به آن توجه نمایند. رشد و بالندگی در راستای برنامه های توسعه فقط محدود به حوزۀ نهادهای دولتی و سیستم های رسمی جامعه نیست. رسانه ها بایستی با توجه به نیازهای عصری، مشارکت همگانی را در جامعه ترویج نمایند. رسانه‎ها می توانند در قالب برنامه های سالانه به نماینده دولت هشدار داده تا با رویکرد سیستمی به پدیدۀ انحراف توجه نمایند. پدیدۀ انحراف به این معنی است که سازمان ها و نهادها در اجرای برنامه های توسعه در افق آینده تا چه حد از اجرای برنامه ها و کیفیت بخشی به امور وزندگی مردم عدول کرده اند. موارد فوق بخشی از نقش نورافکن رسانه هاست.

2- نقش فرهنگ سازی
رسانه، گذشته از آنکه خود یک فرهنگ غالبی را ترویج می کند؛ از عناصر فرهنگ ساز است. «رسانه‎ها، آینۀ تمام و کمال فرهنگی کلی جامعه می باشند» و نقش فرهنگ سازی و همبستگی اجتماعی در ذات یک رسانه، نهفته است. رسانه‎ها، با انعکاس داده‎های فرهنگی یک جامعه بایستی کوشش کنند که مینیاتوری از فرهنگِ کلِ جامعه باشند.
سیاست فرهنگ گرا بایستی در رسانه در دستور کار قرار گیرد تا بتوان انتظار داشت، نقش اساسی در راستای توسعه فراهم شود.
رسانه ها، با ایجاد روابط پویا با عناصر گوناگون نظام اجتماعی و فرهنگی، به انباشت حافظه های اجتماعی و فرهنگی جامعه کمک کرده و فرهنگ منطقه را شکل می دهند (تهرانیان،1976) .
انتظار می‎رود که رسانه‎ها به عنوان پل ارتباطی میان نخبگان و جامعه، نقش آفرینش کنند و مشارکت اجتماعی را نهادینه سازند. فرهنگ، تجمل نیست بلکه کلیتی است که تمامی ابعاد زندگی را در بر می گیرد.

3-نقش اطلاع رسانی
اطلاعات، نقش محوری وحیاتی در توسعه جوامع دارد و بعنوان یکی از عوامل سه گانه قدرت در عصر حاضر مطرح می‎شود. «اطلاعات و ظرفیت بالقوه آن یک شکل مهم سرمایه اجتماعی و شالوده ای برای کنش اجتماعی است» (کلمن،1376)
دراهمیت اطلاعات همین قدر می توان گفت که «اطلاعات به تنهایی تخصیص حقوق درجامعه را تغییر می‎دهد و تخصیص حقوق در سیستم اجتماعی از جنبه های بنیادین تشکیلات سیستم است» (کلمن،91:1376).

اطلاع رسانی و ایفای نقش‎های سه گانه‎ای که دراین حوزه مطرح می‎شود ؛ اهمیت اساسی در توسعه دارد. رسانه اگر می‎خواهد در حوزه اطلاعات و تخصیص حقوق،توسعه ای عمل نماید بایستی نقش رفتاری (behavioral) را بعهده گیرد. درغیراینصورت، ایفای نقش جانبدارانه (advocator) و کانال (channel) که خنثی است، موثر در توسعه منطقه نیست. در چاچوب نقش تعهد آمیز رسانه ها، اطلاع رسانی می تواند شکل «نقد» را به خود گیرد. «نقد شمشیر دولبه ای است» و رسانه ها به طور معمول می‎توانند درچندین چارچوب نقد کنند. نقد ایده ها،باورها، برنامه ها و رفتارهای سیاسی!

4- نقش پویایی اجتماعی
رسانه ها بایستی با گسترش و تصریح آفرینندگی در منطقه و جامعه، به پویایی جامعه کمک نموده و نقش اساسی خویش را در بستر لازم، فراهم سازند. ارتقاء کیفیت زندگی که در ابعاد روانی، اجتماعی و جسمانی ملاحظه می شود و مراقبت از این ابعاد در عصر حاضر و حفظ هویت انسانی در هجوم بی رویه تکنولوژی از اساسی ترین نقش هایی است که در رسانه ها در جهت پویایی نظام اجتماعی می توانند به عهده گیرند.

تکنولوژی رسانه ای در جامعۀ امروزی به رواج الگوهایی رفتاری مشابه و همسان سلیقه ها منجر شده و یک نوع بی‎ریشگی را در زندگی آدمیان دامن زده است لذا رسانه های توسعه مدار در راستای توسعه کشور می توانند با حفظ و احیای هویت فردی و فرهنگی هر کشور به پویایی اجتماعی دامن بزنند.

آشفتگی، انحرافات و آسیب‎ها در کشور ما و منطقه چندین برابر جاهای دیگر است و این به علت پتانسیلی است که دریا، جنگل و آب و هوا ایجاد کرده است و متاسفانه تاکنون پنهان مانده است. رسانه‎ها می توانند با اتخاذ سیاست پویایی اجتماعی در جهت بازگشت به سرچشمه های اصیل فرهنگی وقومی ما همت گمارند.

5- عامل تغییر (change Agent)
«عصر ما، عصر تغییر و تحول است. هیچ عصری این همه دگرگونیهای فزاینده و شتاب گیر را تجربه نکرده است» (حریری، 1378:18) .رسانه ها بایستی آموزش تغییر را برای بقاء «ما» فراهم سازند. «باید بیاموزیم که در جهان متغیر معاصر، چگونه خودمان را حفظ کنیم و اینکه به کمک نیروی خلاقۀ خود برای مشکلات روز افزون پاسخهای مناسبی بیابیم» (همان اثر، 180).

6- نقش تعاملی (interactive role)
ایفای نقش تعاملی که پیوند دهنده میان بخش هاست از اهمیت اساسی برخورداراست. رسانه ها در عصر حاضر در تعامل کامل با دیگر بخشهای جامعه هستند. این نقش، اثر اساسی در پیشبرد اهداف توسعه ای جامعه دارند. رسانه ها با شناخت چشم انداز توسعه، شکاف های موجود را در برنامه ریزی شناسایی کرده و در تعامل کامل با بخش های مورد نظر و یا عقب افتاده می باشند.

برای مثال اگر جذب سرمایه در حوزۀ اقتصاد با موانعی اساسی از طرف دولت مواجه است، رسانه ها می-توانند در تعامل با حوزۀ اقتصادی این خلاء ها را پر نمایند.
پیشگیری از بسیاری از مشکلات جامعه و عقب ماندگی های ناشی از بی تفاوتی در پیشبرد برنامه های توسعه ای در قالب چشم انداز، فقط از طریق نقش های تعاملی است که اثر گذار است. رسانه‎ها تنها در تعامل با بخش های مختلف جامعه می توانند، در فرایند توسعه تسهیل ایجاد نموده و افق را در نظر داشته باشند.

7- نقش کنترلی رسانه ها
رسانه ها، گذشته از اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در راستای توسعه اقتصادی و اجتماعی ، نقش کنترل کننده و تنظیم کنندۀ اساسی را در حوزۀ توسعه می توانند ایفا نمایند. مدیریت توسعه در منطقه و حتی کشور دچار آسیب های فراوانی شده است. تا مادامی که مشکلی در حوزۀ افکار عمومی طرح نشود، رخوت و سستی بعضی از مدیران، باعث کندی امر توسعه می شود، لذا رسانه ها می توانند، نقش کنترل کنندۀ بسیار مناسبی در جهت پیشبرد برنامه ها باشند.
گاهی شنیده می ود، «تا اتفاقی صورت نگیرد، حرکتی انجام نمی پذیرد»، این امر به این معنی است که مدیریت توسعه در پیشبرد چشم انداز گاهی به عمد یا به سهو سلیقه ای عمل می نماید، لذا جا دارد، رسانه ها نقش کنترل کننده و هم تسریع کننده را بازی نمایند.

8- انگاره سازی خبری
ارائه تصویر یا انگاره ای از شخصیت ها، مكان ها، اشیاء و رویدادها به مخاطب، « انگاره سازی خبری » نام دارد، در انگاره سازی با بازتاب واقعیت سروكار نداریم. واقعیت ها دستكاری شده و توام با تفسیر پنهان ارائه می شوند. انگاره سازی « تكنیك» و كلید كارگشای معنی سازی در جهان خبر است (شكرخواه، 1385، 21).

کدام رسانه، کدام توسعه
در نهایت سئوال اساسی این است که کدام رسانه می تواند در دستیابی به چشم انداز توسعه کمک نماید و دست آخر اینکه، کدام توسعه مطمح نظر ما در کشور است؟
پر واضح است، رسانه هایی که تنها سیاست ارشادی را بر عهده می گیرند و منبع تغذیه بودجه آنها از طرف دولت است با موانع و تنگناهای بسیار زیادی مواجه اند. رسانه های جمعی تنها در صورتی می توانند ایفاگر رسالت اساسی خویش در راستای چشم انداز توسعه جامعه باشند، که هم از چتر حمایتی دولت بیرون آیند و هم اینکه نهادهایی در جامعه باشند که از وجود سیستم های فشار آور (coercieve) بر رسانه جلوگیری نمایند. رسانه های محافظه کار حتی از طرح سئوالات اساسی به مدیران وقت ناتوانند، تا چه رسد به اینکه توانایی اولویت گذاری و نقش نورافکن را داشته باشند. اطلاع رسانی که تخصیص حقوق را دررسانه تغییر می‎دهد در رسانه های محافظه کار شکل نامطلوب به خود گرفته و زمینه فساد در جامعه را فراهم می سازد که رهبر معظم هم با اشاره به فقر وفساد و تبعیض به نوعی از عدم ایفای نقش های سازمانهای بازدارنده می گوید. رسانه های محافظه کار، نه تنها توانایی نقد سالم و پیشبرندۀ دول را ندارند، بلکه در مسیر تولید همیشه تحت فشار هستند و مصالح و مطامع حزبی و جناحی بر اهداف جمعی و منافع ملی می چربد.

تنها رسانه هایی می توانند ایفاگر رسالت خویش باشند که خود در مسیر توسعه قرار گرفته باشند که ما آنها را با نام رسانه های توسعه مدار (developmental Media) نام می بریم. در افق 1404، رسانه ها هم بایستی تغییر کنند و هم اینکه نیازهای عصری را جلوتر از دولت بشناسند.
مفهوم پیشگیری بیشتراز همه دررسانه مطرح می شود تا در سازمانهای اجرایی. به روز بودن، مستقل بودن، خلاق و کارآفرین از ویژگی های رسانه های توسعه مدار است که بایستی مطمح نظر نهادهای مستقل مدنی و حقوقی در جامعه قرار گیرد.
اگر معتقدیم که توسعه، تعالی انسان و پیشرفت مطلوب جامعه بر اساس هویت ماست و نیازمند تغییر و دگرگونی در همۀ زمینه ها هستیم، رسانه های توسعه مدار سعی در بهبود فرایند تولید با شناخت عصری و تغییر در حوزۀ اهداف، افراد و اعمال هستند. چیزی که اگر این سه با هم تغییر نکنند (افراد،اعمال و اهداف) نقش رسانه ها نمی تواند موثر واقع شود.
نهایت اینکه، سند چشم انداز توسعه، نقشه راه ماست. این سند حاصل زحمات،تجارب و شایستگی هایی است که ترسیم شده است. بقای همه مردم استان، در اجرای این سند نهفته است.
سرنوشت ما همچون کشتی نشستگانی است که هیچکس نمی تواند بگوید، من می خواهم جهت کشتی را به این سمت خاص هدایت کنم. بلکه بایستی با مساعی جمعی وبهره‎گیری از فرهنگ قرآنی و تعاون، اموررا مدیریت کرد. چرا که هرضعف امروز، آسیبی برای جامعه فرداست.

-----------------------------
فهرست منابع:
قرآن کریم
آبرکرامبی، نیکلاس (1388) درآمدی بر جامعه شناسی، ترجمه هادی جلیلی،تهران:نشرنی.
آغاز،محمدحسن و سیدابوالفضل جعفرنژاد ((1385a آسیب شناسی روح هویت ایرانی، تهران: سازمان فرهنگ وارتباطات اسلامی، مجموعه مقالات اولین همایش گفتمان هویت ایرانی.
اخوان، پیمان و روح اله باقری (1389) مدیریت دانش: از ایده تا عمل، تهران: نشر آتی نگر.
اینگلیس، فرد (1377) نظریه رسانه ها، ترجمه محمود حقیقت کاشانی، تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیما.
پستمن، نیل (1378) نقش رسانه های تصویری در دوران کودکی، تهران: انتشارات اطلاعات.
پراتکانیس، آنتونی و الیوت ارونسون (1378) عصر تبلیغات، ترجمه کاووس سیدامامی و محمد صادق عباسی، تهران: انتشارات سروش.
پیت،ریچارد و الین هارت ویک (1384) نظریه های توسعه، ترجمۀ مصطفی ازکیا و دیگران، تهران: نشر لویه.
تامپسون، جان (1380) رسانه‎ها و مدرنیته، نظریه اجتماعی رسانه ها، ترجمه مسعود اوحدی، تهران: نشرسروش.
حریری اکبری، محمد (1378) مدیریت توسعه، تهران: نشر قطره.
چلبی، مسعود (1390) جامعه شناسی نظم، تهران: نشر نی.
دالگرن، پیتر (1380) تلویزیون و گستره عمومی، ترجمه مهدی شفقتی، تهران: نشر سروش.
دروین، برندا و دیگران (1378) بازنگری در ارتباطات: مسایل مربوط به نگاره‎ها، ترجمه: محمود صدری تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
ساروخانی، باقر (1381) جامعه شناسی ارتباطات، تهران: نشرسروش.
سریع القلم، محمود (1372) عقل و توسعه نیافتگی، تهران: نشر سفید.
سورین، ورنر و جیمزتانکارد (1381) نظریه های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، تهران: نشردانشگاه تهران.
شرفی، محمد رضا (1379) جوان وبحران هویت تهران:نشر سروش.
شکرخواه، یونس (1385) سبک های خبرنویسی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی وزارت‌علوم.
فراپائلو، کارل (1388) مدیریت دانش، ترجمه صدیقه احمدی فصیح، تهران:نشر چاپار.
غنی نژاد، موسی (1377) تجدد طلبی و توسعه در ایران معاصر، تهران: نشر مرکز.
کاستلز، مانوئل (1380) عصراطلاعات،جلدسوم، ترجمه حسن چاوشیان و دیگران،تهران: نشرطرح نو.
کلمن،جیمز (1380) بنیادهای نظریه اجتماعی،ترجمه منوچهرصبوری،تهران: نشرنی.
گیدنز، آنتونی، (1377) ، پیامدهای مدرنیته، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.
گیدنز، آنتونی 1378) تجدد و تشخص، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران: نشر مرکز.
لازار، ژودیت (1380) افکار عمومی، ترجمه مرتضی کتبی، تهران: نشرنی.
مک کوایل، دنیس (1380) مخاطب شناسی، ترجمه مهدی منتظر قائم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‎ها.
مهدی زاده،سیدمحمد (1389) نظریه های رسانه، اندیشه های رایج ودیدگاههای انتقادی،تهران:نشرهمشهری.
ویندال، سون ودیگران (1376) کاربرد نظریه‎های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‎ها
نیکو، مینو و دیگران (1381) رویکرد استفاده و رضامندی دررسانه،تهران:نشرسروش.

Iranian Futurist		Ayandeh-Negar
Welcome To Future		Tomorow is built today

	در باره ما	تماس با ما	خبرهای علمی	احزاب مدرن	هنر و ادبیات	ستون آزاد	محیط زیست	حقوق بشر	اخبار روز	صفحه‌ی نخست
	آرشیو	اندیشمندان آینده‌نگر	تاریخ از دیدگاه نو	انسان گلوبال	دموکراسی دیجیتال	دانش نو	اقتصاد فراصنعتی	آینده‌نگری و سیاست	تکنولوژی	از سایت‌های دیگر