زمین و میراث آن به عنوان بستر انسان و همه چیزهایی که در اتمسفر وجود دارد ،باید حفظ شود
ژئوپارک، مفهومی جدید در حفاظت از طبیعت است. در این برداشت که تا حدودی منتقد روش های قدیمی است، فرهنگ و طبیعت و به طور خاص زمین شناسی، دو کفه هموزن هستند. در یک پاسخ کوتاه می توان گفت ژئوپارک تضمین آینده زمین است. هدف ژئوپارک ها، حفاظت از طبیعت و به طور مشخص حفاظت ناشی از همکاری انسان محلی و طبیعت است. زمین و میراث آن به عنوان بستر انسان، طبیعت و همه چیزهایی که در اتمسفر وجود دارد، مهم ترین چیزی است که باید تا جای ممکن حفظ شوند.
در واقع ژئوپارک سیستمی است که مسئولیت حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی، مراتع و جنگل ها، میراث فرهنگی، صنایع دستی، گردشگری و... را یکجا به عهده دارد؛ اما مایل است بدون جدل، ارزان، مطمئن و بادوام کار خود را پیش ببرد که همه اینها همان اهداف توسعه پایدار است. مهم ترین هدف سازمان ملل متحد، حفظ صلح در جهان است که بر همین اساس، از فعالیت های مربوط به گسترش صلح حمایت می کند. از سوی دیگر، فهرست مکان ها و گستره های بسیاری در جهان وجود دارد که به دفتر میراث جهانی و بخش هایی دیگر از یونسکو ارائه می شود، ولی در عمل امکان ثبت و حمایت از این همه اثر برای سازمان علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) وجود ندارد. به هر حال، ایده ایجاد تشکیل شبکه ژئوپارک های اروپایی در بخش علوم زمین یونسکو شکل گرفت و بسرعت با اقبال دیگر کشورها مواجه شد و پس از آن، نخستین همایش جهانی ژئوپارک ها، تیر ۸۳ در چین برگزار شد. این رویداد مهم هر دو سال یکبار در یکی از ژئوپارک های عضو برگزار می شود. شبکه جهانی ژئوپارک ها یا GGN یک نهاد غیردولتی غیرانتفاعی داوطلبانه بین المللی است که براساس ضوابط و زیر چتر یونسکو عمل می کند و سه هدف اصلی حفاظت از طبیعت سالم، ترویج علوم زمین و توسعه اقتصادی پایدار را دنبال می کند.
شبکه جهانی ژئوپارک ها باعث رونق شبکه های ملی و منطقه ای می شود. بر همین اساس، شبکه آسیا ـ اقیانوسیه با تلاش مالزی شکل گرفت، این در حالی است که دو سال پس از ما عضو شبکه شده بود و در حال حاضر نیز ایران را هم یکی از اعضای شبکه آسیا ـ اقیانوسیه می داند. در حالی که ایران تنها کشور مسلمان و خاورمیانه ای عضو شبکه جهانی ژئوپارک هاست و از سال ها پیش، متخصصان تشکیل شبکه کشورهای اسلامی یا شبکه خاورمیانه را با محوریت ایران پیشنهاد داده بودند. چنین فرصت هایی همیشه پیش نمی آید و متاسفانه ما در فرصت سوزی استاد شده ایم. در این سال ها سازمان منطقه آزاد قشم، پیروزی و ناکامی هایی را تجربه کرده و من مطمئنم در صورت همکاری دیگر سازمان ها و مسئولان آن، بیشترین تلاش را در ایجاد شبکه خاورمیانه خواهند کرد.
هر اقدام توسعه ای نیاز به طرحی جامع و آینده نگر دارد. طرح جامع، افق مدیران و دارایی های پیدا و پنهان محیط را کشف می کند و راه آینده را برای مدیریت بهینه داشته ها، فرصت ها و تهدیدها روشن می سازد. از سویی، درمورد ژئوپارک ها طبقه بندی حفاظتی مشابه آنچه در مورد مناطق تحت حفاظت می دانیم، وجود ندارد. در حقیقت، قلمروی ژئوپارک یک مرز فرهنگی برای توسعه اجتماعی است و نحوه مدیریت آن بستگی تام به طرح جامع یا طرح مدیریت همان منطقه دارد. به همین سبب و از آنجا که فلسفه ژئوپارک ها از بالا به پایین نیست، شبکه جهانی ژئوپارک های یونسکو نیز هیچ روش یا الگویی را الزام آور نمی داند و حتی توصیه نمی کند؛ بلکه میزان موفقیت هر ژئوپارک را نسبت به طرح جامع خودش رصد می کند. برای مثال در مورد ژئوپارک قشم سعی کردیم طرح مان منطبق با اهداف و برنامه های درازمدت سازمان منطقه آزاد قشم باشد تا توسعه و حفاظت در آینده برابر هم قرار نگیرند. مکان های خاصی از ژئوپارک را به عنوان ژئوسایت به شکل خاصی سطح بندی و برای هر سطح نیز ضوابطی تعریف کردیم. کلیات طرح در هیات مدیره سازمان منطقه آزاد تصویب شده است و جنبه قانونی و اجرایی دارد.
البته باید دقت کنیم ژئوپارک یک پارک زمین شناسی نیست، بلکه یک قلمروی جغرافیایی است که در آن پدیده یا پدیده های بارز زمین شناسی به اضافه فرهنگ ناب به صورت زنده وجود داشته باشد. یعنی اگر یکی از این دو نباشد یا ارتباط و هماهنگی نداشته باشند، متقاضی نمی تواند عرصه را ژئوپارک بشمارد. دیگر آن که آیا متقاضی براستی حاکم و مسئول منطقه خود است؟ آیا خودش برای توسعه راه ها، صنایع، شهرها، مجتمع ها و... تصمیم می گیرد یا انواع مدیریت های موازی در آن سرزمین وجود دارد؟سوال دیگر آن است که آیا توان مدیریت اجرایی، علمی و فنی پروژه در متقاضی هست؟ آیا اعتبار مالی برای اجرای طرح ها فراهم است؟ اگر پاسخ این پرسش ها مثبت باشد، باید گفت تجربه ما و توصیه جی.جی.ان می گوید ژئوپارک کار خود را از سطح محلی آغاز کند و پس از کسب تجربه برای ملی شدن، منطقه ای شدن و سپس جهانی شدن اقدام کند؛ چرا که عضویت شتابزده در شبکه سودی که ندارد هیچ، زیان آور هم است.
همچنین اراضی ژئوپارک قشم در طرح جامع جزیره قشم به عنوان یک منطقه تحت حفاظت با رویکرد طبیعت گردی و آموزشی پیش بینی شده و بستر کار بدرستی و با دقت مطالعه و شناسایی شده بود. ضوابط عضویت در شبکه نیز هنوز خیلی سختگیرانه نبود و فضای خوبی در مدیریت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم وجود داشت. به واسطه همکاری های نزدیک سازمان زمین شناسی و کمیسیون ملی یونسکو و کمک کارشناسان داخلی و خارجی تقاضای عضویت ژئوپارک قشم در شبکه پذیرفته شد. نقشه پهنه بندی کاربری ها، کاربردی ترین خروجی یک طرح مدیریت است؛ یعنی اراضی منطقه با توجه به ظرفیت ها و تهدیدها برای کاربری های خاصی پیش بینی می شود و به کارشناسان و ناظران در کنترل ژئوپارک، خلق فرصت های سرمایه گذاری و... کمک می کند. اما شاید نقشه پهنه بندی، کلیدی ترین خروجی یک طرح جامع نباشد.
دامنه برداشت های اشتباه از مفهوم ژئوپارک وسیع است؛ چرا که ژئوپارک یک مفهوم مدرن، ساده و نوست. در چنین تعبیری، طبیعی است بسیاری از همکاران نیز درک کاملی از آن نداشته باشند. ما عادت کرده ایم یک طرح جامع ده ها جلد ضخیم داشته باشد و مستقیم به دفتر آرشیو فنی ادارات دولتی منتقل شود و دیگر هیچ. این خود یک برداشت اشتباه است؛ برنامه ژئوپارک باید به آرامی و بین مردم و در مراحل گوناگون تهیه شود. در همین جا تاکید می کنم گذاشتن ژئوپارک در قفسه حفاظت از طبیعت، توسعه اجتماعی، رونق اقتصادی و... کاملا اشتباه است. شاید تفسیر ژئوپارک به عنوان یک تجربه دموکراتیک تعبیر درستی باشد. عضویت در شبکه، ضامن توسعه پایدار یک منطقه است و مزیتی کوتاه مدت یا میان مدت نیست. با عضویت در شبکه جهانی، ۷۷ دوست در سطح جهانی پیدا می کنیم که به ما توان تبادل دانش با کارشناسانی داوطلب از ۲۴ کشور جهان را می دهد. در عین حال، داشتن هر برندی برای ژئوپارک مفید و ارزنده است و عضویت در جی.جی.ان هم یک برند مشهور است.
یک عضو ضعیف، هویت کل شبکه را زیر سوال خواهد برد. به اعضای کم کار دو سال فرصت برای انطباق با ضوابط موجود در شبکه داده می شود و در صورتی که موفق عمل نکنند، از شبکه جدا خواهند شد. البته در ماه های اخیر، همدلی خوبی در سازمان منطقه آزاد قشم ایجاد شده است. با هم افزایی واقعی سایر نهادها نیز می توان گفت تهدید خاصی نداریم. حذف ایران از شبکه جهانی ژئوپارک راه را برای دیگر متقاضیان ایرانی دشوار خواهد کرد. از سویی، عضویت دوباره ژئوپارک قشم نیز به طور عملی امکان پذیر نیست و در نتیجه این همه وقت، انرژی و هزینه با خطر نابودی مواجه خواهد شد. بنابراین باید به خاطر داشته باشیم در شرایط حاضر خروج ایران از شبکه جهانی ژئوپارک به هیچ وجه منطقی نیست.
مازیار قاسمی نژاد عبدالملکی
مشاور طرح جامع ژئوپارک قشم
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان