ﭼﻜﻴﺪه
ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ و اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﺻﻞ ﻳﺎ اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ اﺧﻴـﺮاً در ﺑﺮﺧـﻲ زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺤﺚﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﭼﻨـﺪﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﻻﮔﺮاﻧﮋي ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﻴﺰ اﺳﺖ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨـﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﻲ از اﺛﺮي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻣﻨـﺎﻇﺮﻧﻈﺮﻳـﺔ رﻳﺴﻤﺎن ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ اﺛﺮي ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آنﭼﻪ در ﻣﺪل ﺗﻮرم آﺷﻮﺑﻨﺎك دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد. ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اراﺋﺔ دو اﺳﺘﺪﻻل ﻟﻪ ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ، ﻣـﺮوري اﻧﺘﻘـﺎدي ﺑـﺮﻧﻈﺮاﺗـﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻣﻌﻴﺎر آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﻈﺮﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻘﺾ ﻏﺮض اﺳﺖ، زﻳﺮا ﻓﺮق ﻓﺎرق ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺎرف ﺑﺸﺮي، ﺗﺠﺮﺑﻲﺑﻮدن آن اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﭼﻨﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻲ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮ اراﺋﻪ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺟﺰو ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﻠﻘـﻲ ﮔـﺮدد. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪﻣﺎ ﻣﻌﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻴﻢ
ﻛﻠﻴﺪواژ ه ﻫﺎ: ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ، ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي رﻳﺴﻤﺎن و ﺗﻮرم ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ، آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي، اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ.
.1 ﻣﻘﺪﻣﻪ
اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺳـﺎﺑﻘﺔ دور و درازي دارد و ﻣـﻲﺗـﻮان رﻳﺸـﺔ آن را در
ﺑﻴﺎﻧــﺎت ﻓﻴﻠﺴــﻮﻓﺎن ﻳﻮﻧــﺎن ﺑﺎﺳــﺘﺎن ﻳﺎﻓــﺖ. از ﺟﻤﻠــﺔ اﻳــﻦﻓﻴﻠﺴــﻮﻓﺎن آﻧﺎﻛﺴــﻴﻤﻨﺪر (Anaximander) اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻣﺎدة اﻟﻤﻮاد ﻧﺎﻣﺘﻌﻴﻦ اﺳﺖ؛ وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ، »ازﻟﻲ و ﺑﻲزﻣﺎن اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎنﻫـﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ « (ﻛﺎﭘﻠﺴـﺘﻮن، .(34 /1 :1388 ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎد اﺗﻤﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ »از ﺑﺮﺧﻮرد اﺗﻢﻫﺎي ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲﻛﻪ در ﺧﻸ در ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺪ، ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎر ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ « (ﻫﻤـﺎن: .(90 /1 در دوران ﻣﻌﺎﺻـﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺠﺪداً اﺑﺘﺪا در ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻮاﻧﺘﻮم و ﭘﺲ از آن در ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ﮔـﺮاﻧﺶ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ اﺣﻴﺎﺷﺪه اﺳﺖ. ﻓﺮﺿﻴﺔ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ اﺑﺘﺪا در ﻗﻠﻤـﺮو ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﻛﻮاﻧﺘـﻮم، ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ ﺗﻌﺒﻴﺮي از ﻣﻜﺎﻧﻴﻚﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﺑﻪ آن ﻧﺎم ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ دادﻧﺪ. اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴـﺮ را اورت (Everett) در 1957 ﻣﻄـﺮح ﻛـﺮد .(Everett, 1957 a; Everett, 1957 b) ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ اورت ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ اراﺋﻪﺷـﺪ. اﺟﻤـﺎﻻً در ﺗﻌﺒﻴﺮﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ، در ﻫﺮ آزﻣﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑـﻪاي ﻛـﻪ در ﺟﻬـﺎن روي ﻣﻲدﻫﺪ، ﻫﺮ روﻳﺪاد ﻣﻤﻜﻨﻲ واﻗﻌﺎً در ﺟﻬﺎﻧﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺑـﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﻏﻴﺮﺻﻔﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﺪان ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻘﺒﺎل داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﺣـﻮزة ﻣﻜﺎﻧﻴﻚﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ.
ﺑﺎﻃﺮح اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺗﻮرم ﻛﻴﻬـﺎﻧﻲ در ﻗﻠﻤـﺮو ﻛﻴﻬـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﻇﻬـﻮر ﻣﺒـﺎﺣﺜﻲ در ﺣـﻮزة ﮔﺮاﻧﺶﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ، ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن (string theory)، از ﺣﺪود ﺳـﻲ ﺳـﺎل ﭘـﻴﺶ، ﻓﺮﺿﻴﻪ و ﭘﺎراداﻳﻢ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل زﻳﺎدي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ. دو ﻋﻠﺖ ﻋﻤﺪه ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ذﻛﺮ ﻛﺮد: ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻫﺎ، ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺟﻬﺎن ﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﺑـﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻇﻬﻮر ﻛﺮد؛ و ﻋﻠﺖ دوم، ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي وﻳﮋﮔﻲ وﺟـﻮد ﭼﻨـﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان راﻫﻜﺎري ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻇﺮﻳﻒﺑﻮده اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ در ﺑﺨـﺶ 2 ﻣﺨﺘﺼـﺮاً ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد.
در اﻳﻦﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در ﻣﻮرد ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻇﻬﻮر اﻳـﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﻓﻴﺰﻳﻚ اﺧﻴﺮ در ﺑﺨﺶ 2 ، در ﺑﺨﺶ 3 ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻧﺘﺮوﭘﻴـﻚ، اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ، و اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد، و ﺳﭙﺲ در ﺑﺨﺶ 4 ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘـﺪ دو اﺳﺘﺪﻻل ﻟﻪ وﺟﻮد ﭼﻨـﺪﺟﻬـﺎﻧﻲ از اﺳـﺘﻴﻮن واﻳﻨﺒـﺮگ (Steven Weinberg) و ﻟﺌﻮﻧـﺎرد ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ (Leonard Susskind) ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ، ﻛﻪ در ﻫـﺮ دو ﻣـﻮرد (ﻣﺨﺼﻮﺻـﺎً در ﻣـﻮرد ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ) ﺑﻪ ﻧﺤﻮي رأي ﺑﻪ ﻛﻨﺎرﮔﺬاردن ﻣﻌﻴﺎر آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي (testability) داده ﻣﻲ ﺷـﻮد.
در ﺑﺨﺶ 5 ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺤﺚ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد.
.2 ﻓﺮﺿﻴﺔﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ
1.2 ﻣﻘﺪﻣﻪ
اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦﻣﻘﺎﻟﻪ، ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ (ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ)، ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ ﺑـﻪ ﻣﻔﻬﻮم ارﺳﻄﻮﻳﻲ آن اﺳﺖ: ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد اﺣﻜﺎم ﻛﻠﻲﻫﺴﺘﻲ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ، دﻳﺪﮔﺎه واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه، اﻟﻒ)
ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﻟﻎ، داراي ارزش ﺻﺪق و ﻛﺬب اﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻮﻳﺎت ﻣﻨﺪرج در آنﻫـﺎ، ﻟﻔﻈـﺎً
(literally) ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛﺎذب اﻧﺪ (ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ)؛ ب) ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺑﺎﻟﻎ و ﻣﻮﻓﻖ، ﺻﺎدق ﻳـﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺻﺎدق اﻧﺪ (دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ)؛ ج) ﻫﻮﻳﺎت ﻣﻨﺪرج در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤـﻲﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ و ذﻫﻦ ﻣﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ (دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ). ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﺎ از واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲﻋﻠﻤـﻲﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﺳﻴﻠﻮس (Psillos) اﺳﺖ:
1. ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺒﻴﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻴﻦ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ذﻫﻦ اﺳﺖ؛
2. دﻳـﺪﮔﺎه ﻣﻌﻨﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﻲ را در ﺷـﻜﻞ ﻇـﺎﻫﺮي آن، ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﻮﺻﻴﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﺔ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ، ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻮزة ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﻳﺮﻫﺎ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮﻫﺎ داراي ارزش ﺻﺪق ﻫﺴﺘﻨﺪ، درﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺪق و ﻛﺬب اﻧـﺪ. اﺣﻜﺎم ﻧﻈﺮي ﺑﻪ اﻇﻬﺎراﺗﻲ در ﻣﻮرد رﻓﺘﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﻳﺮ، ﻗﺎﺑـﻞﺗﺤﻮﻳـﻞ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ آن ﻫﺎ ﺻﺮﻓﺎً اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﻳﺮﻫﺎﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. ﻋﺒﺎرات ﻧﻈﺮي ﻛـﻪ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ داراي ﻣﺮﺟﻊ واﻗﻌﻲ ﻋﺮﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔـﺮ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻫـﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻫﻮﻳﺎت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻛﻪ آن ﻫﺎ درﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ (ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ)، ﺟﻬﺎن را اﺷﻐﺎل ﻛﺮدهاﻧﺪ؛
3. ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ، ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﻟﻎ و ﻣﻮﻓﻖ در ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ را، داراي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺧـﻮب و
ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ در ﻣﻮرد ﺟﻬﺎن ﺻﺎدق ﻣﻲداﻧﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻮﻳـﺎت ﻣﻔـﺮوض آن ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻫـﺎ ﻳـﺎ ﻫﻮﻳﺎﺗﻲﻛﻪﺧﻴﻠﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ، واﻗﻌﺎً در ﻃﺒﻴﻌﺖ وﺟﻮد دارد .(Psillos, 1999: xix)
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را ﻣﻲﺗﻮان از واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎﺧﺖ. درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ، دو ﻧﻮع ﻛﻠﻲ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ دارﻳﻢ ﻛﻪ (ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ) در ﻃﻮل ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دو ﺳﻄﺢ از ﺑﺤﺚ اﻧﺪ: ﺳﻄﺢ اول، ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺎﻋﻨﻮان واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ (ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻲ) ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ، ﻣﺒﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ در ﻣـﻮرد ﻛـﻞﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ و دﻗﻴﻘﺎً در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻜﺘﺐ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ (idealism) ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴـﺮد؛ ﺳـﻄﺢ دوم، واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻳﻢ. ﺑﺤﺚ ﻣﺒﺴﻮط ﺗﺮ در اﻳﻦ ﻣـﻮرد در ﺿـﻤﻴﻤ ﻳﻚ آﻣﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﺮ روي، ﻫﺮ دو ﻧﻮع واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻄﺮحﺷﺪه در اﻳﻦﺟﺎ ﻣﻮاﺿﻌﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪودة ﻓﻴﺰﻳﻚ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ، ﻗﺮار دارﻧﺪ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﭼﻨﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ در اﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪﺟﻬـﺎنﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﻪ ﻧﻮع ﭼﻨـﺪﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻣـﻲﺗـﻮان درﻧﻈـﺮﮔﺮﻓـﺖ: .1 ﭼﻨـﺪﺟﻬﺎﻧﻲاي ﻛـﻪ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ در ﺟﻬـﺎنﻫـﺎي آن ﺣـﺎﻛﻢاﻧـﺪ؛ .2
ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲاي ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎنﻫﺎي آن ﻳﻚﺳﺎناﻧﺪ، وﻟﻲ در ﺛﻮاﺑﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ؛ .3 ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲاي ﻛﻪﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎنﻫﺎي آن، و ﺛﻮاﺑﺖ آنﻫﺎ ﻳﻚﺳـﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ، اﻣﺎ ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪن ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﺔ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎنﻫﺎ ﺑﺎ آنﻫﺎ آﻏﺎز ﻛﺮدهاﻧﺪ. ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﺪﺟﻬـﺎﻧﻲاي را ﻓـﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از اﻳﻦ ﺳﻪﺣﺎﻟﺖ در آن وﺟﻮد دارد؛ ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﺗﻌﺪادي از ﺟﻬﺎن ﻫﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ، و در ﻣﻴﺎن آن ﻋﺪه ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪﻛـﻪ در آنﻫﺎ ﺛﻮاﺑﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و در ﻣﻴﺎن ﺟﻬﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺛﻮاﺑﺖﻳﻚﺳﺎﻧﻲ دارﻧﺪ، اﺧﺘﻼف ﺟﻬﺎن ﻫﺎ، ﺑﺮ اﺳﺎس اﺧﺘﻼف ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺛﻮاﺑﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ، ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﺛﻮاﺑﺖاﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮﺛﻮاﺑﺖ، ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻫﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪﻛﺮد.
ﺑﺮاي زدودن اﻳﻦ اﺑﻬﺎم و ﺗﻤﺎﻳﺰ دﻗﻴﻖ ﺗـﺮ ﺑـﻴﻦ ﺣـﺎﻻت 1 ، 2 ، و 3 ﻛـﻪ در ﺑـﺎﻻ ﺑﺮﺷـﻤﺮده ﺷﺪﻧﺪ، در اﻳﻦﺟﺎﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ از ﻫﺮﻳﻚ اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ. ﻣﺎ ﻓﻌﻼً ﻳـﻚ ﻧﻈﺮﻳـﻪ را ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﻻﮔﺮاﻧﮋي (lagrangian) ﻣﺸﺨﺺﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ. ﻫﺮ ﻻﮔﺮاﻧﮋي ﭼـﻪ در دﻳـﺪﮔﺎه دﻳﻨﺎﻣﻴـﻚ ذرات و ﭼﻪ در دﻳﻨﺎﻣﻴﻚﻣﻴﺪان، ﺗﺎﺑﻌﻲ از درﺟﺎت آزادي و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎ اﺳـﺖ. در اﻳـﻦﺟـﺎ ﻣﻨﻈـﻮر از ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد ﻳـﻚﻻﮔﺮاﻧـﮋي ﺧـﺎص اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﻻﮔﺮاﻧﮋي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪﻣﻘﺎدﻳﺮﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ. در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠـﻲ دﻳﻨﺎﻣﻴـﻚ ﺑـﺎ ﻣﻌـﺎدﻻت ﺣﺮﻛﺖ، ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ آنﻫﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوﻟﻴﻪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ، ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد.
ﻣﺜﻼً ﻣﺪﻟﻲ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در آن دو ﻣﻴﺪان اﺳـﻜﺎﻟﺮ ﻫـﻢﭼـﻮن Φ و φ (درﺟـﺎت آزادي) وﺟﻮد دارد، ﻛﻪ دوﻣﻲﻣﻴﺪان ﻫﻴﮕﺰ (Higgs) اﺳﺖ. ﺟﺮم ﻫﺎي ذرات ﺑﻨﻴﺎدي، در ﻓﻴﺰﻳـﻚ ذرات ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﻛﻤﻴﻨﺔ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞﻣﺆﺛﺮ V(φ) ﻣﻌﻴﻦﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ دو ﻣﻴﺪان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺘﻌـﺪدي از ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎي ﻣﻮﺿﻌﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺷﻜﺴـﺖ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺧـﻮدي ﺗﻘـﺎرن (spontaneous symmetry breaking) در ﺑﺨﺶﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺟﻬـﺎن، واﺟـﺪ ﻛﻤﻴﻨـﻪﻫـﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺷﻮﻧﺪ، در آن ﺻﻮرت ﺟﺮم ﻫﺎي ذرات ﺑﻨﻴﺎدي در اﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑـﻮد.
ﻟﻴﻨﺪه (Linde) ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .(Linde , 2002) در روﻳﻜﺮد ﻣﺎ ﻓﻘـﻂﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪﺻـﻮرتﺑﻨـﺪيﻫـﺎ (ﻳﻌﻨـﻲ ﻻﮔﺮاﻧﮋي ﻫﺎ) ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺒﻴﻦﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﻔﺎوت در ﻻﮔﺮاﻧﮋي، ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺪان ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ.
ﻣﺜﺎل ﻧﻮع اول، ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻓﺸﺮدهﺳﺎزي در ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴـﻤﺎن اﺳـﺖ. ﻣﺜـﺎل ﻧﻮع دوم از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ، ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻮرم آﺷﻮﺑﻨﺎك (chaotically) اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﻨﺎد ﺗﺎﺑﻊﻣﻮج ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎن، ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻟﺔ وﻳﻠﺮ ـ دووﻳﺖ، ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻬﺎن ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﻳﻚﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ. ﻣﺜﺎل ﻧﻮع ﺳﻮم، ﺟﻬﺎنﻫـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺗﻘﻠﻴـﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج اﺳﺖ، ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺒﻴﺮ اورت ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﮔﺮدد.
2.2 ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲﺗﻮرم آﺷﻮﺑﻨﺎك
ﻓﺮﺿﻴﺔﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻣﺪلﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮرم آﺷـﻮﺑﻨﺎك ﻟﻴﻨـﺪه ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪ. اوﻟﻴﻦ ﻣﺪل ﺗﻮرﻣﻲ را ﮔﻮث (Guth) در 1981 اراﺋـﻪ داد (Guth, 1981) ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن ﺗـﻮرم ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ .(Linde, 2007) اﻳﻦ ﻣﺪل، ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﺷـﺮاﻳﻂ اوﻟﻴـﺔ ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ داغ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد (Liddle, 1999) ، ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ اﺑﺮﺳﺮدﺷﺪن ﺟﻬـﺎن (supercooling)
ﻃﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺎزﻫﺎي ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻮد. اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﻧﺒﻮد، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻬﻤـﻲ در ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ داﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮرم ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﺪة ﻛﻴﻬﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺣـﻞﻛﻨـﺪ .(Linde, 2007) اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺼﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺤـﻮري ﺗـﻮرم، اﻳﻦﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻳﻚ دوره اﻧﺒﺴﺎط ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻮﺗﺎه را ﻃﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ، ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﻮث ﻧﻴﺴـﺖ و ﺑـﻪ ﭘﻴﺶ از او ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد .(Kox and Eisentaedt, 2005: 222) ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﻮرﻣﻲ ﺑﻌﺪي، ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼﺗﺶ ﻛﻢﺗﺮ از ﻧﻈﺮﻳﺔ ﮔﻮث اﺳـﺖ، ﻧﻈﺮﻳـﺔﺗـﻮرﻣﻲﺟﺪﻳـﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻴﻨﺪه آن را در 1982 اراﺋﻪ داد .(Linde, 1982) اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﻮرم آﺷﻮﺑﻨﺎك، ﻛﻪ ﻟﻴﻨﺪه آن را در 1983 اراﺋﻪ ﻛﺮد (Linde, 1983) ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ دو ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﺎﺳﺦ داد. در ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺪل ﻧﻈﺮﻳﺔﺗﻮرﻣﻲ ﻓﺮض ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺪاﻧﻲ اﺳـﻜﺎﻟﺮ، ﭼـﻮن φ ﺑـﺎ ﺟـﺮم m و ﭘﺘﺎﻧﺴـﻴﻞ V (ϕ) =1/ 2m2ϕ2 ، وﺟﻮد دارد و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻳﻦ ﻣﻴﺪان در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻸ ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﺑـﺮوز ﺗـﻮرم ﻣﻲﮔﺮدد. اﮔﺮﺟﻬﺎن در اﺑﺘﺪا، واﺟﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﺳﻜﺎﻟﺮ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر آﺷـﻮﺑﻨﺎك ﺗﻮزﻳـﻊ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷﺪ، در آن ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ، ﺗـﻮرم ﺻـﻮرت ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد. اﻣـﺎ در ﺗﻌـﺪادي از ﻧﻮاﺣﻲﻛﻪﻣﻴﺪان ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺰرگ اﺳـﺖ، ﺗـﻮرم روي ﻣـﻲدﻫـﺪ و »ﺟﺰاﻳـﺮي ﻫﻤﮕـﻦ از آﺷﻔﺘﮕﻲ اوﻟﻴﻪ ﭘﺪﻳﺪﻣﻲآﻳﺪ، ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ از اﻧﺪازة ﺑﺨـﺶ ﻗﺎﺑـﻞﻣﺸـﺎﻫﺪة ﺟﻬـﺎن اﺳﺖ .(Carr, 2007: 131) « در اﻳﻦﺟـﺎ ﺟـﺎ دارد ﻛـﻪ دو ﻧﻜﺘـﻪ ﻣـﻮرد ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد:
.1
ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ، اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ از ﻧﻮع دوم اﺳﺖ، وﻟﻲ ﻣﺪلﻫـﺎﻳﻲ از آن را ﻣـﻲﺗـﻮان درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖﻛﻪ ﻧﻮع اول را ﻧﻴﺰ درﺑﺮﺑﮕﻴﺮد. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻛﻨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺗـﻮرم آﺷـﻮﺑﻨﺎك ﺟﻤﻼﺗﻲ اﺿﺎﻓﻪﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻣﻴﺪان ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ .2 اﻳـﻦ ﭼﻨـﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲﻧﺎﺷـﻲ از اﺛﺮي ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ اﺳﺖ، ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺖ و ﺧﻴﺰﻫﺎي ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ آن را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ.
3.2 ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲﮔﺮاﻧﺶ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ
ﺣﻮزة دﻳﮕﺮي از ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ در آن ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد، ﺣﻮزة ﮔـﺮاﻧﺶ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮﻳﻦ ﺻﻮرتﺑﻨﺪي آن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻈﺮﻳـﺔ رﻳﺴـﻤﺎن ﺑﺎﺷـﺪ.
ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻴﺮوي ﻫﺴﺘﻪاي ﻗﻮي در دﻫﺔ 1960 ﻣﻴﻼدي اﺑـﺪاع ﺷـﺪ (Becker, Becker, and Shwarz, 2007: xi) اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺰﻳﻨﻪاي ﭘﺮﻃﺮﻓﺪار ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ وﺣﺪت ﻧﻴﺮوﻫﺎ (Zwiebach, 2009: 6) و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺮاﻧﺶ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲﻣﻄﺮح اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ در ﻓﻀﺎﻳﻲ 10 ﺑﻌﺪي (و ﮔﻮﻧﻪاي از آن در ﻓﻀﺎي 11 ﺑﻌﺪي) ﺻﻮرتﺑﻨـﺪي ﻣـﻲﺷـﻮد. اﻣـﺎ از آنﺟﺎﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ در ﻓﻀﺎ ـ زﻣﺎن ﭼﻬﺎرﺑﻌﺪي اﺳﺖ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﻳﻦ ﻓﻀﺎي 10 ﺑﻌـﺪي(ﻳﺎ 11 ﺑﻌﺪي) ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﭼﻬﺎر ﺑﻌﺪي ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﺑﺪ. اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻃﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺑﻪﻧﺎم ﻓﺸـﺮدهﺳـﺎزي (compactification) ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد. اﻣﺎ ﻃﺮق ﻣﻘﺒـﻮﻟﻲﻛـﻪ در آنﻫـﺎ ﻓﺸـﺮدهﺳـﺎزي ﻗﺎﺑـﻞﭘﺬﻳﺮش ﺻـﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد، از 10 ﺗﺎ 10 اﺳـﺖ ( Douglas, 2003; Douglas, 2004; .(Ashok and Douglas, 2004
اﻳﻦﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺰرگ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺸﺮدهﺳﺎزيﻫﺎي ﻣﻘﺒﻮل، ﺣـﺎﻛﻲ از ﻧﺪاﺷﺘﻦﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد آن، در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد روشﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞﻗﺒﻮل ﻓﺸﺮدهﺳﺎزي، در ﺑﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﺣﻮزة ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد.
ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻳﻦ ﺟـﻮابﻫـﺎ ﻳـﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـﺔ ﻓﺸـﺮدهﺳـﺎزيﻫـﺎي ﻣﻤﻜـﻦ را ﺑـﺎﻋﻨـﻮان ﻣﻨـﺎﻇﺮ (landscape) ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ. اﻳﻦ ﻧﺎمﮔﺬاري از ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ اﺳﺖ. درواﻗﻊ اﻳﻦ ﺟﻮابﻫـﺎﻣﺘﻨـﺎﻇﺮ ﺑـﺎﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻸ (vacuum) ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﺧﻸ ﻣﻴـﺪانﻫـﺎ، ﺟﻬـﺎن ﻣﺘﻨـﺎﻇﺮ آنﻫـﺎ، و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﻣﺘﺮﻳﻚ آنﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪﺑﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﻳﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺠﺰا را ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛﺮد. ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮ ﻣﻨﻈﺮ (ﻳﺎ ﺧﻸﻧﻈﺮﻳﻪ) و ﺑﺴﻂ اﺧﺘﻼﻟﻲ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺣﻮل آن، ﻳﻚ ﻻﮔﺮاﻧﮋي (ﺑ ﻣﻌﻨﺎي ﻳﻚﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺠﺰا) ﺑﻪدﺳﺖﻣﻲآﻳﺪ. در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ، اﻳﻦ ﻻﮔﺮاﻧﮋيﻫﺎ در درﺟﺎت آزادي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ، اﻟﺒﺘـﻪ از ﻧﻮع اول آن، ﻣﻮاﺟﻪ اﻳﻢ. ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺟـﻮاب ﻫـﺎي ﺣﺎﺻـﻞ از ﻓﺸـﺮده ﺳـﺎزي، ﺟﻮابﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚﻫﺴﺘﻨﺪ، و در اﻳﻦﺟﺎ اﻟﺰاﻣﺎً ﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد.
ﺧﺎرج از ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن، در روﻳﻜﺮد ﻛﺎﻧﻮﻧﻴـﻚ (canonical) ﺑـﻪ ﮔـﺮاﻧﺶ ﻛﻮاﻧﺘـﻮﻣﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺑﻪﻫﺮ ﺟﻬﺎن ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ ﺗـﺎﺑﻊ ﻣـﻮﺟﻲ ﻧﺴـﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻌﺎدﻟـﺔ وﻳﻠـﺮ ــ دووﻳـﺖ (Wheeler-Dewitt equation) ﺻﺪق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﺮﻳﻚ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲﻛـﺮدن ﮔـﺮاﻧﺶ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﺪان ﻣﺘﺮﻳﻚ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮي دﻳﮕـﺮ، ﻛـﻪ ﺗـﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﺮﻳـﻚ و اﻧﺤﻨـﺎي ﻋﺮﺿـﻲ (extrinsic curvature) اﺳﺖ، ﺑﻪ ﻋﻤﻞﮔﺮﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ ﻣﻮاﺟﻪاﻳﻢ. اﻟﺒﺘﻪﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪﮔﻔﺘﻴﻢ، اﻳﻦ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ از ﻧﻮع دوم اﺳﺖ.
4.2 ﺷﻤﺎرا ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻤﺎرا ﺑﻮدن ﺟﻬﺎنﻫﺎ
ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣـﺎ ﺟﻬـﺎنﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﻲ و ﺣﺘـﻲﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﻲ ﺷﻤﺎرشﻧﺎﭘﺬﻳﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ. ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢﭼﻮن وﻳﻠﻴﺎم اﺳﺘﮕﺮ (William Stoeger) ، ﺟـﺮج اﻟـﻴﺲ (George Ellis) ، و ﻛﻴﺮﺷﻨﺮ (Kirchner) ﺑﻪﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻫﻴﻠﺒﺮت (Hilbert) ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪﻛﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ .(Stoeger, Ellis, and Kirchner, 2008) اﻣﺎ آنﭼﻪ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد، را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻼﺻﻪ ﻛـﺮد: ﻧﻈﺮﻳـﺔ رﻳﺴـﻤﺎن آﺷـﻜﺎرا ﺗﻌـﺪاد ﺟﻮابﻫﺎي ﻣﻘﺒﻮﻟﺶ (ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻴﻨﻪ ﻫﺎي اﻧﺮژي در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﺎﻳـﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ) ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ؛ ﭘﺲﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ. اﻣﺎ ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻮرم آﺷﻮﺑﻨﺎك و ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻌﺎدﻟﺔ وﻳﻠﺮ ـ دووﻳﺖ اﺻﻮﻻً ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺷﻤﺎرش ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧﺪ. زﻳﺮا در اوﻟﻲ ﻧﻮاﺣﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در آنﻫﺎ در ﻫـﺮ ﻧﻘﻄـﻪ اﻣﻜـﺎن ﺗـﻮرم وﺟـﻮد دارد، و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻌﺪادي ﻧﺎﺷﻤﺎرا ﺟﻬﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻛـﻨﺶ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺗـﻮرم آﺷـﻮﺑﻨﺎك ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﻤﻠﺔﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻤﻜﻦ از ﻣﻴﺪانﻫﺎ را اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد، ﺑﺪون اﻳﻦﻛـﻪﺗـﺄﺛﻴﺮي در ﺟﻬﺎن ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ (Linde, 2002) ، در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎدﻟﺔ وﻳﻠﺮ ـ دووﻳﺖ ﻫﻢ ﺗـﺎﺑﻊﻣـﻮج، ﺗـﺎﺑﻌﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻣﺘﺮﻳﻚ اﺳﺖ، و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺻﻮﻻً ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺟﻬﺎن، ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻳـﻚ ﻳـﻚ ﺟﻬﺎن، داﺷﺖ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺻﺎدق اﺳﺖ؛ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻗـﻮل ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞ آنﻫﺎ، در دﻳﺪﮔﺎه واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ، ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺠﺰا آورده ﺷﻮد.
.3 اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ
دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻬﻢ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭼﻨـﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ ﺷـﻮد، اﺻـﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴـﻚ و اﺳـﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ اﺳﺖ. ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم، ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اراﺋﺔ اﺻﻞ ﻳﺎ اﺳـﺘﺪﻻل ﻳـﺎ ﻣﻌﻴـﺎري ﺑـﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ، در ﺑﻴﻦ ﻃﻴﻒ ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮد، اﺳـﺖ.
اﺑﺘــﺪا ﺑﺎﻳــﺪ ﺗﻮﺟــﻪ داﺷــﺘﻪﺑﺎﺷــﻴﻢ ﻛــﻪ اﺻــﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴــﻚ را از ﻣﻔــﺎﻫﻴﻢ آﻧﺘﺮوﭘﻮﻣﻮرﻓﻴــﻚ (anthropomorphic) ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺪاراﻧـﻪ، ﻛـﻪ در دﻳﮕـﺮ ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻋﻠـﻮم، اﻋـﻢ از ﻓﻠﺴـﻔﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ، ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد، ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ. آﻧﺘﺮوﭘﻮﻣﻮرﻓﻴﺴﻢﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺴﺎنواردﻳﺪن اﻣﻮر اﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼً اﮔﺮﺧﺪا را ﻫﻢﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻋﻮاﻃﻒ و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ و اﻫﺪاﻓﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آدﻣـﻲ درﻧﻈـﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ، و ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻗﻴﺎس ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻛﻨﻴﻢ، در ﻣﻮرد ﺧﺪا دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﺪاراﻧﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ. در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ، در ﻗﺮاﺋﺖﻣﺪرن و ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ آن، ﻣـﺎ ﺷـﺮط ﺗﺤﻘـﻖ ﺣﻴﺎت ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮﻛﺮﺑﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ، در اﻳﻦﺟﺎ ﻓﻘﻂ وﺟـﻮد اﻧﺴـﺎن ﻣﻄـﺮح ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻴﺎت ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﻠﻲﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ. درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﺎم ﮔﺬاري، ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاﻧﺪون ﻛﺎرﺗﺮ (Brandon Carter) ﺑﻪﻛـﺎر ﺑـﺮد (Longair, 1974: 291)، ﭼﻨـﺪان ﻣﻨﺎﺳـﺐﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻨﻈﻮر را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ.
دو ﺑﻴﺎن از اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ را ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻫﻢ ﺗﻤﻴﺰ داد: اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴـﻚﺿـﻌﻴﻒ، و اﺻـﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ ﻗﻮي. در اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ ﺿﻌﻴﻒ وﺟﻮد ﺣﻴﺎت، ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻗﻴﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ آن ﺳـﺎزﮔﺎر ﺑـﻮده و آن را ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ. درواﻗﻊ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آن ﻧﻮﻋﻲ ﻗﻴﺪﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ. اﻣﺎ اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚﻗﻮي ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ، ﺛﻮاﺑﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﺗﻨﻈـﻴﻢﺷـﺪه اﻧـﺪﻛـﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت، ﺑﻪ وﻳﮋه وﺟﻮد اﻧﺴﺎن، ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ، وﺟـﻮد ﺣﻴـﺎت ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻇﺮﻳﻒ (fine tuning) اﺳﺖ. ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻇﺮﻳـﻒ درواﻗـﻊ ﻧـﻮﻋﻲ وﺿـﻌﻴﺖ اﺳـﺖ؛ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﻮاﻧﻴﻦ، ﺛﻮاﺑﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫـﺪﻓﻲ ﻣﻌـﻴﻦ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي دﻗﻴﻖ ﺗﻨﻈﻴﻢﺷﺪهاﻧﺪ.
اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن از ﺷﺮط وﺟـﻮد ﺣﻴـﺎت اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد، و اﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻴﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞﺷﻮد. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل، اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺿﻴﺔﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﭼﺮاﻳﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻇﺮﻳﻒ، ﻛﻪ درواﻗﻊ اﻧﻜﺎر آن را دﻧﺒـﺎل ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ، اﺳـﺘﺪﻻﻟﻲ آﻧﺘﺮوﭘﻴـﻚ اﺳﺖ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺸﺨﺺﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚﻗﻮي، ﻛـﻪ ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻇﺮﻳـﻒ اﺳﺖ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻳﺎ ذﻫﻨﻴﺘﻲ ﻛﻪ از اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و در آن از ﺗﻨﻈﻴﻢﻇﺮﻳﻒ دوري ﻣﻲﺷﻮد، در ﺗﻌﺎرض ﻗﺮار ﮔﻴﺮد.
در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺳﺆال ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد: آﻳﺎ ﺧﻮد اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮ اﺳـﺖ؟ از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻧﻮاع ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﺧﻴﻠـﻲ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ، اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ و ﻗﺎﺑﻞﭘﺎﺳﺦ دﻫﻲ ﻧﻴﺴـﺖ. اﻣـﺎ اﮔـﺮﻣﻨﻈـﻮر اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪﻛﻪ ﺑﺘﻮان آزﻣﻮﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢﺑـﺮاي آنﻫـﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ. اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻘﺒﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ، آنﻫﺎﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢﻧﺘﻴﺠـﻪاي آزﻣـﻮنﭘـﺬﻳﺮ از آنﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد.
ﻧﻜﺘﺔ دﻳﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ و اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ، ﻫﺮ دو ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮﻣﺸﺎﻫﺪه اﻧﺪ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﻛﻪ اوﻟﻲ ﻳﺎ ﻗﻴﺪي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ اﺳﺖ (ﮔﻮﻧﺔ ﺿﻌﻴﻒ آن) ﻳﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ در ﻣـﻮرد ﻣﺸـﺎﻫﺪه اي ﻣﻬﻢ اﺳﺖ (ﮔﻮﻧﺔ ﻗﻮي آن) و در ﻫﺮ دو از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد.
.4 اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲﻟﻪﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻟﺰوم ﺑﺎزﻧﮕﺮي در روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻴﺰﻳﻚ
در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮاي ﭘـﺬﻳﺮش و ﻣﺤﻚﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه اﻳـﻦ اﺳـﺘﺪﻻلﻫـﺎ در ﺑﺤـﺚ ﺣﺎﺿـﺮ، ﻋﻤـﺪﺗﺎً دﺳﺖﻧﻴـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﻪ ﻣﺆﻳـﺪات ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﻣﺨـﺘﺺ ﻧﻈﺮﻳـﺔ رﻳﺴـﻤﺎن و اﻣﻜـﺎن ﭘـﺬﻳﺮ ﻧﺒـﻮدن اﻧﺠـﺎم آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎﻳﻲ (ﺣﺪاﻗﻞ در آﻳﻨﺪة ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ) ﺑﺮاي ﻣﺤﻚزدن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺶ ﻛﻮاﻧﺘـﻮﻣﻲ اﺳﺖ، ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻘﺪان اﻧﺮژي ﻻزم، ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه و آزﻣﻮن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ، و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲﻧﺎاﻣﻴﺪي از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻲ در اﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎ.
واﻳﻨﺒﺮگ از ﺟﻤﻠﺔ اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ اﻛﻨـﻮن ﻣـﺎ در ﻧﻘﻄـﺔ ﻋﻄﻔـﻲ از ﺗﺎرﻳﺦﻓﻴﺰﻳﻚ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در آن ﻫﻢﭼﻮن ﺳﺎل 1905 ، ﻛﻪ اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ ﻳﻚ اﺻـﻞ ﺗﻘـﺎرن (symmetry principle) را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد، ﻣﺎﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻲ راﻫﻨﻤﺎ و ﺟﺪﻳﺪ در ﻋﻠﻢ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﻢﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ اﺳﺖ .(Weinberg, 2005) از ﻧﻈﺮ او ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﺟﺰا و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮﺑﺎﺷﻨﺪ، ﺑﻠﻜﻪ آن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻣﻴﺰان ﻛﺎﻓﻲ ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﺟﻬـﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎنﺑﺨﺸﻲ اراﺋﻪ دﻫﺪ .(ibid)
در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻤﺎم اﺟﺰاي ﻳﻚﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﭘـﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ، اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻔﻲ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ. ﺑﺎ آنﻛﻪﻧﻤﻲ ﺗﻮان روش ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪ ﻓﺮدي ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد و ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺧﻲ از آنﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد، ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺘﺤﻮل و ﭘﺴﻴﻨﻲ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻳﻚ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﻋﻠﻤـﻲ ﺿـﺮوري اﺳﺖ و آن آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ، ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎري ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻈﺮﻳﻪﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﻲ در ﻳـﻚ ﺳـﻄﺢﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ؛ ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل، ﻣﻌﻴـﺎر زﻳﺒـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﻣﻌﻴـﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﭘﺬﻳﺮي در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن از دﻳـﺪﮔﺎه ﻣـﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از ﻣـﺎﺑﻘﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻧﺪﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺮارﻧﺪ: .1 آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي؛ .2 ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﭘﺬﻳﺮي؛ .3 ﻫﻢﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه. 1
ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ، آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي ﺷﺮط ﻻزم ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن واﻗﻊ ﺗﻤﺎس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻬﺎن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آن ﻣﻮﺿـﻊﺑﮕﻴـﺮد.
ﻧﻈﺮﻳﻪ اي ﻛﻪ آزﻣﻮن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ، ﻣﺤﺘﻮاي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﺪارد و در ﺣﻮزة ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻗﺮار ﻧﻤـﻲ ﮔﻴـﺮد. ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻً ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮ (fallible) ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑﺘـﻮان ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﻳﺮ آن ﺗﺼﻮر ﻛـﺮد، ﺛﺎﻧﻴـﺎً واﺟـﺪ ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻫـﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ، و ﺛﺎﻟﺜﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﻴﺎت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧﻈﺮﻳﻪ، ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷـﻨﺪ. اﻟﺒﺘـﻪ ﻟﺰوﻣـﻲﻧﺪارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﺟﺰا و ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺑﻨـﺪي و رﻳﺎﺿـﻴﺎت ﻳـﻚ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻳـﺎ ﻣـﺪل ﻓﻴﺰﻳﻜــﻲﻇــﺎﻫﺮ ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ، ﻣﺸــﺎﻫﺪهﭘــﺬﻳﺮﺑﺎﺷــﻨﺪ. ﻣــﺜﻼً در ﻧﻈﺮﻳــﺔ اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨــﺎﻃﻴﺲ
(electromagnetic) ﻣﻴﺪان ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ اي Aµ ﺟﺰو ﻛﻤﻴﺎت ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه در ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ؛ وﻟـﻲ از ﻣﻴﺎن ﭼﻬﺎر ﻣﺆﻟﻔﺔ آن، ﺻﺮﻓﺎً دو ﻣﺆﻟﻔﻪﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮﻧﺪ. اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻣﺸـﺨﺺ ﻣﻲﮔﺮدد: ﻓﻘﻂ ﻛﻤﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ـ ﻧﺎوردا ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ دو ﻣﻴﺪان Aµ و A′µ ﻛـﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞﭘﻴﻤﺎﻧﻪاي (gauge transformations) ، Aµ → A′µ = Aµ +∂ µ f ، ﺑﻪ ﻫـﻢﻣﺮﺑـﻮط ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻌﺎدل اﻧﺪ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ، در ﻧﻈﺮﻳـﺔﻧﺴـﺒﻴﺖ ﻋـﺎم، ﺷـﺮط ﻫـﻢورداﻳـﻲ ﻋـﺎم
(generally covariance) ﻳﺎﻧﺎورداﻳﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺒﺪﻳﻼت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺨﺘﺼﺎت، ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﻤﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﻳﺮﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺎورداي ﻋﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ. در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻓﻘﻂ ﺷﺶ ﻣﺆﻟﻔـﻪ از ده ﻣﺆﻟﻔﺔ ﺗﺎﻧﺴﻮر ﻣﺘﻘﺎرن ﻣﺘﺮﻳـﻚ ( ( gµν ds2 = gµν dxµdxν ﻣﺸـﺎﻫﺪهﭘـﺬﻳﺮﻧـﺪ، و ﭼﻬـﺎر ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ. در ﻣﺜـﺎﻟﻲ دﻳﮕـﺮ، ﻃﺒـﻖ ﻧﻈﺮﻳـﺔ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ ﻓﻘﻂ اﻧﺪازه (ﻧُﺮم) ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ، و ﻧﻪ ﻓـﺎز ﺳﺮاﺳـﺮي آن، ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ.
ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﺰﻳﻚداﻧﺎن ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻌﻴﺎر آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺟﺮج اﻟﻴﺲ (George Ellis) وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻣﻌﻴﺎر آزﻣﻮنﭘـﺬﻳﺮي را، ﻳـﻚ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﻳﺔﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲداﻧﺪ؛
.1 ﺳﺎﺧﺘﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ: اﻟﻒ) ﺳﺎزﮔﺎري دروﻧـﻲ؛ ب) ﺳـﺎدﮔﻲ (ﺗﻴـﻎ اﻛـﺎم)؛ و ج)
زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ (aesthetic) زﻳﺒﺎﻳﻲ (beauty) ﻳﺎﻇﺮاﻓﺖ (elegance) ؛
2. ﻗﺪرت ﺗﺒﻴﻴﻦ دروﻧﻲ :(intrinsic) اﻟﻒ) اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻨﻄﻘﻲ؛ ب) ﮔﺴﺘﺮة ﻧﻈﺮﻳﻪ (ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ وﺣﺪتﺑﺨﺸﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎت دﻳﮕﺮﻣﺠﺰا ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ و ج) اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻈﺮﻳﻪﻳﺎﻣـﺪل، ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﺧﻮشﺗﻌﺮﻳﻒ؛
3. ﻗﺪرت ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻳﺎ ارﺗﺒﺎط :(relatedness) اﻟﻒ) ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﻘﻴﺔ ﻋﻠﻢ؛ ب) ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ ﮔﺴﺘﺮش (ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢآوري ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﻴﺶﺗﺮ)؛
4. ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺎﻫﺪي و ﺗﺠﺮﺑﻲ، از ﻧﻈﺮ اﻟﻒ) آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي: ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اراﺋﺔ ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲﻫـﺎي
ﻛﻤ ﻲﺑﻪ ﻋﻼوة ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ، ﻛﻪﺑﺘﻮان آنﻫـﺎ را ﻣـﻮرد آزﻣـﻮن ﻗـﺮار داد؛ و ب) ﺗﺄﻳﻴـﺪ :(confirmation) ﻣﻴﺰاﻧﻲﻛﻪﺗﺎ آن ﺣﺪ، ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ آزﻣﻮن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ، ﺣﻤﺎﻳﺖﻣﻲﺷﻮد.
ﺑﻪ ﻃﻮر وﻳﮋه اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺖﻛﻪﻣﺸﺨﺼﺔﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ .(Ellis, 2006)
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﺗﮓﻣﺎرك (Tegmark, 1998) ﺑـﺮ ﺧﻄﺎﭘـﺬﻳﺮي و ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲﻛﻨﻨـﺪﮔﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪ، و ﺑﻴﻮرﻛﻦ (Bjorken) و وﻳﻠﻴﺎم اﺳﺘﮕﺮﺑﺮ آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ .(Carr, 2007: 188, 450)
آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي و ﻗﺪرت ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢاﻧﺪ و ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﻛـﻪ اﻟـﻴﺲ ﺗﺼـﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻓﺮق ﻓﺎرق ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي، در ﻫﻤﻴﻦﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ.
ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺎدﮔﻲ، ﺳﺎزﮔﺎري، و زﻳﺒﺎﻳﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ ﭘﻴﺸـﻴﻨﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮﭘﺴﻴﻨﻲ و ﻣﺘﺤﻮل اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑـﻪ ﺳـﻼﻳﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﻔـﺎوت دارﻧـﺪ (و اﻟﺒﺘـﻪ اﻳـﻦﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎز اﺳﺖ).
ﺑﻪﻫﺮ ﻣﻴﺰان ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﭘﻴﺸـﺒﺮد ﻋﻠﻤـﻲ از ﻋﻠـﻮم ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷـﻴﻢ، ﻛﻨﺎرﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﻣﻌﻴـﺎر آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي، ﺑﺮاي ﻏﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎدي، ﻧـﻮﻋﻲ ﻧﻘـﺾ ﻏـﺮض اﺳﺖ. ﻣﺎﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻮدن (ﻳﺎ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي) ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎز ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛـﻪ در ﺣﻮزة ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. اﻳﻦ ﻳﻚ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ.
در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻻزم اﺳﺖ از ﺧﻠﻂ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ، و آزﻣﻮن ﭘـﺬﻳﺮي ﭘﺮﻫﻴـﺰ ﺷـﻮد.
اﻳﻦﻣﻐﺎﻟﻄﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﭼﺎر آن ﺷﺪه اﻧﺪ. ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪﻗﻮل ﺑﻪ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي (و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮي) ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﭘـﺬﻳﺮﺑﻮدن ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ اﺳـﺖ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺧﻮاﻫـﺎن ﻛﻨﺎرﮔﺬاردن اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر اﺳﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ، و در ﻋﻮض ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢﭼﻮن ﺗﺄﻳﻴﺪﭘـﺬﻳﺮي را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ.
ﺑﺎﻳﺪﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﮔﺮﻧﻈﺮﻳﻪاي آزﻣﻮنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺎﻫﺪهاي ﻧﻪ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻪ رد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻬﺎن در ﻗﺒﺎل ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي آزﻣـﻮنﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ ﻣﻮﺿـﻌﻲ ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد.
ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻲ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ، آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪ اي ﻳﺎﻓﺖ ﻛـﻪ آنﻫـﺎ را رد ﻛﻨـﺪ؟ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ، ﺿﺪ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ، اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ، و ﺧﻮداﻧﮕﺎري را ﺑﺎ ﻫﻴﭻ آزﻣﺎﻳﺸـﻲ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان اﺑﻄـﺎل ﻛﺮد. ﺑﺮاي ﻓﺮد ﺧﻮد اﻧﮕﺎر، ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺒﻨـﻲﺑـﺮ وﺟـﻮد ﻋـﺎﻟﻢ ﺧـﺎرج و ﻣﺴـﺘﻘﻞ از او ﺑﻴﺎورﻳـﺪ، ﺑﻪراﺣﺘﻲ و ﺳﺎزﮔﺎراﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آنﻫﺎ را ﻓﻘﻂ ﺧﻴﺎﻻت و اوﻫﺎم ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ، ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ او ﺑﺎﻫﺮ روﻳﺪادي در ﺟﻬﺎن ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ. ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎج ﻣﻼﻫﺎدي ﺳﺒﺰواري ﺣﺘـﻲ ﺑـﺎ دﻳـﺪن دورﺑﻴﻦ ﻋﻜﺎﺳﻲ، ﻋﻜﺎﺳﻲ را ﻧﺎﻣﻤﻜﻦﺧﻮاﻧﺪ، زﻳﺮا ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ او اﻧﺘﻘﺎل اﻋﺮاض ﻣﺤﺎل اﺳﺖ. اﻛﻨﻮن ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ: آﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻋﻜﺎﺳﻲ، اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺎ ﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ را ﺑﺮ آن ﻣﻲ داﺷﺖ ﻛـﻪ از ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد دﺳﺖﺑﺸﻮﻳﺪ؟ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ؛ زﻳﺮا وي ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑﮕﻮﻳـﺪ ﻛـﻪﻋﻜﺲ ﻋﺮﺿﻲ از اﻋﺮاض ﻧﻴﺴﺖ و اﻻ اﻧﺘﻘﺎل آن ﻣﺤﺎل ﻣﻲﺑﻮد. ﭼﻨﻴﻦ اﺣﻜﺎﻣﻲﺻﺮﻓﺎً از ﻣﻨﻄﻖ و ﺗﻌﺎرﻳﻒﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ، ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﺎرج و ﻣﺪد ﺟﺴﺘﻦ از ﻣﺸﺎﻫﺪات. ﻣﻨﻄﻖ ﻳﺎ رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦاﻧﺪ: آنﻫﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ اﺻﻮل ﺧﻮد و اﺻﻞ اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻘﻴﻀﻴﻦ، ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺧـﻮد را اﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج در آنﻫﺎ دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪارد. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮﻧﻈﺎم اﺻﻞ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ
(ﺑﻪ ﺷﺮط ﺳﺎزﮔﺎري) ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮديﺧـﻮد ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﻧﻈﺎم اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﻧﺪ (ﺣﺪاﻗﻞ در ﺗﻘﺮﻳﺮﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪﺑﻪ ﻋﻠﻢ)، واﺟﺪ ﻗﻀـﺎﻳﺎﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲ رﺳﻨﺪ. وﻟﻲ ﭼﻮن ﻣﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﻲ ﺟﻬﺎن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ، ﻣﺪلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺑﺎ داده ﻫـﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ، و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ دو، ﺗﺎ ﺣﺪ دﻗﺖ داده ﻫﺎ، ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮدﻧﺪ، آن ﻧﻈﺮﻳﻪ را، ﺗﺎ آن زﻣـﺎن و در آن ﺣﺪ دﻗﺖ، ﺻﺎدق ﻣﻲﺷﻤﺎرﻳﻢ.
ﺑﺎﻳﺪﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺎﻫﺪه اي، ﮔﺰاره ﻫﺎي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آنﻫـﺎﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ را اﺑﻄﺎل ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ، ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺎﻫﺪهاي ﻫﻢ اﻳﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪﻧﻤﻲﻛﻨـﺪ.
ﻳﻌﻨﻲ، در اﻳﻦﺟﺎ ﮔﺰاره اﺛﺒﺎﺗﺎً و ﻧﻔًﻴﺎ از ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج (ﻋﺎﻟﻢﻣﺎدي) ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد و اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﺑﻄﺎل آنﻫﺎ ﻓﺘﻮا دادﻳﻢ، ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي اﻣﻜﺎن اﺛﺒﺎت آنﻫﺎ اﺳﺖ. اﻣﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺤﻮ ﺑﺎ ﮔﺰاره ﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ ارﺗﺒﺎط دارﻧـﺪ و آن ﻋﻴﻦ ﺑﻲ ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦﺗﺄﻳﻴﺪي ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻧﻤﻲ ﺷﻮد. ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻛﻪ اﮔﺮ ﮔﺰارهاي ﺗﺄﻳﻴﺪﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮد ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ.
ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﻔﺘﺔ ﺑﺮﺧﻲ، از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ، ﻛﻪ اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن را ﮔﻢ ﻛﺮدن راه ﻣﻲ داﻧﻨﺪ (Susskind, 2006: 195) ، ﻧﺎﺻﻮاب اﺳﺖ؛ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﻜـﺎر اﺑﻄـﺎلﭘـﺬﻳﺮي
(ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮي)، ﻧﻘﻞ ﻗﻮﻟﻲ از رﻳﭽﺎرد ﻓﺎﻳﻨﻤﻦ (Richard Feynman) در ﻣـﻮرد ﭘـﻮﭘﺮ (Popper) ﻣﻲآورد ﻛﻪ در آن ﻧﻈﺮ ﭘﻮﭘﺮ »ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﺎم و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺎدرﺳﺖ « ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد .(ibid: 192)
وي ﺳﭙﺲ ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از ﻋﻠﻮم ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻲآورد ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺮ آنﻫﺎﺑﺮﭼﺴﺐ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤـﻲ زده ﺷﺪه ﺑﻮد، وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﻛﺎﻣﻼً در ﺣﻮزة ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ. از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺜﺎل ﻫﺎي وي ﻧﻈﺮﻳـﺔ داروﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮل ﺑﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺒﻮدن آن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺑﻄﺎل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن آن داده ﺑﻮدﻧﺪ، در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺆﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﺪد و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ. دﻳﮕﺮي از ﻓﻴﺰﻳـﻚ اﺳـﺖ؛ زﻣـﺎﻧﻲ، ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻮارك را اﺑﻄﺎل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ، زﻳﺮا ﻛﻮارك ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺰا از ﻳﻚدﻳﮕﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺮدي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ. اﻣﺎ ﺑﺎ آنﻛﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﻫـﻴﭻﻛـﻮارك ﻣﺠﺰاﻳﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه، 2 ﻛﺴﻲ در ﺻﺤﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻮارك ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪارد (اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺮدﻳﺪﻧﺪاﺷﺘﻦ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ اﺻﻮﻻً ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ ﻧﺪارد، ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪ آن ﻧﻴﺴﺖ).
ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪﻫﻤﭽﻨﻴﻦﺑﻪ ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺮﻳﺔﺗﻮرم اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﺮﺧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛﻪ ﺗﻮرم اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ .(ibid: 193) « اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮر وي ﺗﻠﻮﻳﺤـﺎً اﻳـﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ادﻋﺎي آن اﻓﺮاد، اﻛﻨﻮن ﺗﻮرم ﺟﺰو ﻋﻠﻢﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ.
وي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ (S-matrix) S را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در دﻫﺔ 1960 ﻣﻄﺮح ﺷـﺪ؛ در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ذرات ﺑﻨﻴﺎدي ﭼﻨﺎن ﻛﻮﭼﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﻼﺷـﻲ ﺑـﺮاي آﺷﻜﺎرﺳـﺎﺧﺘﻦﺳـﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻲ آنﻫﺎ ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ. ﭘﺲ از ﻧﻈﺮ او اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ، ﻧﻈﺮﻳﻪ اي اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮﺧﻲ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ، در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺗﻘﺮًﻳﺒﺎﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻤـﻲﺑـﻮدن آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ (اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻈﺮﻳﺔﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ S ﺑـﺎﻳـﻚ ﻓﺮﻣـﻮل ﺑﻨـﺪي رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮلﺑﻨﺪي اوﻟﻴﻪ وﻟﻲ ﺑﺎﺗﻌﺒﻴﺮي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود).
آﺧﺮﻳﻦﻣﺜﺎل ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ دﻋﻮاي ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻴﺎن ﻣﺎخ (Mach) و ﺑﻮﻟﺘﺴـﻤﻦ (Boltzmann) ﺑـﺮ ﺳﺮ ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺗﻤﻲ اﺳﺖ؛ ﻣﺎخ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن اﺗﻢﻫﺎﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ آنﻫﺎ ﻋﻠﻢ واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ. در ﻣﻘﺎﺑﻞﺑﻮﻟﺘﺴﻤﻦ از آن ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮد. اﻣﺎ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻣﻘﺎﻟﺔ 1905 اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ در ﻣﻮرد ﺣﺮﻛﺖﺑﺮاوﻧﻲ (Brownian) ، ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺗﻤﻲ را ﺑﻪﻫﻤﮕـﺎن ﻗﺒﻮﻻﻧـﺪ. ﺳﺎﺳـﻜﻴﻨﺪﭼﻨـﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ: »ﺑﻪﻋﻘﻴﺪة ﻣﻦ اﺑﻄﺎل، ﮔﻢ ﻛﺮدن ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ داﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮي دارد.
... ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ از ﺗﺄﻳﻴﺪﺷﺎﻫﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺪم ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻨﻔﻲﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﺷﺪ .(ibid: 195) «
وي ﺳﭙﺲﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﻮرم اﺑـﺪي و وﺟـﻮد ﺟﻬـﺎنﻫـﺎي اﻧﺒـﺎﻧﻲ (pocket)
ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲﻣﺆﻳـﺪ ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﻳﺎﻓـﺖ؛ وﺟـﻮد اﻓـﻖ ﻛﻴﻬـﺎﻧﻲ، ﻛـﻪ ﻣـﺎ را از
ﺟﻬﺎن ﻫﺎي اﻧﺒﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، 3 ﻣﺎﻧﻊﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﻳﻦ راه اﺳﺖ. او ﺑﺎ اﺑﺮاز ﻧﺎاﻣﻴﺪي از اﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﻫﺎي دﻳﮕﺮ، ﺧﻄﺎ ﭘﺬﻳﺮي را ﺟﺰم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ، ﻛﻪ ﻧﻘـﺾ آن اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد .(ibid: 196)
اﻛﻨﻮن ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ را در ﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪ، ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ:
اول: اﮔﺮﭼﻪﻓﺎﻳﻨﻤﻦﻓﻴﺰﻳﻚدان ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ اﺳـﺖ و در آﮔـﺎﻫﻲ دﻗﻴـﻖ و ﻋﻤﻴـﻖ وي از داﻧﺶ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد، ﺳﺨﻦ وي ﺑﺎﻳﺪﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ، در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺳﺨﻦ وي ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺪون دﻟﻴﻞ. ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ادﻟﻪ و ﻣﺼﺎدﻳﻖﻣﻮاردي را ﻛـﻪﺑـﻪﻧﻈـﺮ ﻓـﺎﻳﻨﻤﻦ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ، روﺷﻦ ﻧﻜﺮده ﺗﺎ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻴﻢﻛﻪ آنﻫﺎ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨـﻴﻢ. وي ﺻـﺮﻓﺎً اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺎﻳﻨﻤﻦ ﭘﻮﭘﺮ اﺳﺖ، وﻟﻲ اﻳﻦﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲﭼﻴﺰي را ﻣﺴﺘﺪل ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ. در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﻠﻴﻠﻲ را ﻛﻪ اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ از ﭘﻮﭘﺮﻛﺮده ﺑﻴﺎن ﻛـﺮد ( Vandongen, 2010: .(43 ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ و آﮔﺎﻫﻲ او از ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻋﻠﻢ از ﻓﺎﻳﻨﻤﻦ ﻛﻢﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ.
اﻣﺎﺑﻪﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻼك ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ داﻧﺸﻤﻨﺪان.
دوم: ﭘﻮﭘﺮ ﺑﺪون آﮔﺎﻫﻲ از ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﺑﺪون اﻃﻼع از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ در آن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻧﻜﺮده، ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﻋﻜﺲ، ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﺗﺮﻳﻦﻓـﺮد در وي ﺧـﻮد اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ و ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻧﺴﺒﻴﺖﻋﺎم او ﺑﻮده اﺳـﺖ؛ ﻳﻌﻨـﻲ، اﻳـﻦ رأي ﻓﻠﺴـﻔﻲ او اﻟﻬـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﭘﻮﭘﺮ در ﭼﻨﺪﻳﻦﻣﻮﺿﻊ ﻋﻨﺼﺮﻛﻠﻴـﺪي در ﻓﻠﺴـﻔﺔ ﻋﻠﻢ ﺧﻮد را ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﺘﻜﻲﺑﺮ، ﻳـﺎ ﺣﺘـﻲ ﻣﺴـﺘﺨﺮج از، ﻓﻴﺰﻳـﻚ و روشﺷﻨﺎﺳـﻲ اﻳﻨﺸـﺘﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ .(Kragh, 2012a) او ﺑﺎز در ﻣﻮﺿﻌﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻮد را وامدار اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ ﻣﻲداﻧﺪ .(Popper, 1974: 29) از ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﭘﻮﭘﺮﺑﺎ اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ و ﮔﻮدل (Godel) آﺷﻜﺎر ﻣـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ وي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت اﻳﻨﺸﺘﻴﻦ و ﺟﻮاب ﻫﺎي ﮔﻮدل از اﻳﻦﻣﻌﺎدﻻت داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ .(Kragh, 2012a) ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦﻫﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ، ﻛـﻪ ﭘـﻮﭘﺮ ﺑـﺎ اﻃـﻼع از ﺟﺮﻳـﺎن ﻋﻠﻤـﻲ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي در ﻣﻮرد ﻋﻠﻢﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪﻫﻴﭻوﺟﻪ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻲ ﺑﻬﺮه ﻧﺒﻮده اﺳـﺖ. ﺑـﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐﻃﻌﻨﻲ ﻛﻪ در ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺎﻳﻨﻤﻦ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد، و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪﻣﺪ ﻧﻈﺮ آﻗـﺎي ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ اﺳﺖ، ﻣﻮﺟﻪﻧﻴﺴﺖ.
ﺑﻪﻋﻼوه اﻛﻨﻮن ﻓﻼﺳﻔﺔ ﻓﻴﺰﻳﻚ آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﺑﺴـﻴﺎر دﻗﻴـﻖ و ﻣﺒﺴـﻮﻃﻲﺑـﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ دارﻧـﺪ و درواﻗﻊﻣﻲ ﺗﻮان آن ﻫﺎ را ﻓﻴﺰﻳﻚ دان ﻧﻴﺰ داﻧﺴﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻚ داﻧﺎن ﻣﺸﻬﻮري ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪﻣﻘﺎﻻت ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ ﻓﻼﺳﻔﻪ در زﻣﻴﻨﺔ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻓﻴﺰﻳﻚ دارﻧﺪ و اﻳـﻦﻧﺸـﺎن از آﮔـﺎﻫﻲ ﺗﻔﺼـﻴﻠﻲ آنﻫﺎ از ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺣﻮزة ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻓﻴﺰﻳﻚ دارد. از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺎرﻟﻮ رووﻟـﻲ
(Carlo Rovelli) ، ﻛﺮﻳﺴـﺘﻮﻓﺮ آﻳﺸـﺎم (Chritopher Isham) ، و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦﺗـﮓﻣـﺎرك ﻛـﻪ از ﻫﻢراﻫﺎن ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ در ﻧﻈﺮﻳﺔ ﭼﻨﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ را ﻧـﺎم ﺑـﺮد. ﺗـﮓﻣـﺎرك در ﻣﻘﺎﻟـﺔ »ﺟﻬـﺎن رﻳﺎﺿﻴﺎﺗﻲ (‘mathematical universe’) « از ﻧﻈﺮﻳﺔ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎري دﻓـﺎع ﻣـﻲﻛﻨـﺪ، ﻛـﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻣﻬﻢ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻓﻼﺳﻔﺔ ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺖ .(Tegmark, 2007)
ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﺧﻴـﺮاً در ﺷـﻤﺎرهاي از ﻣﺠﻠـﺔ foundations of physics، ﻛـﻪ در ﻣـﻮرد ﻧﻈﺮﻳـﺔ رﻳﺴﻤﺎن ﺑﻮد، ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دو ﺗﻦ از ﻓﻼﺳﻔﻪ، ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳـﻪ ﻣﻘﺎﻟـﻪ از ﻣﺠﻤـﻮع ﻳـﺎزده
ﻣﻘﺎﻟﺔ آن ﺷﻤﺎره ﺑﻮدﻧﺪ .(Sebastian et al, 2013; Rickles, 2013; Susskind, 2013)
ﺳﻮم: ﺗﻤﺎم ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ آورده ﻗﺎﺑﻞﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اﻧﺪ؛ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي ﻳـﻚ ﻧﻈﺮﻳـﻪ، ﺑـﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن ﻫﻤﺔ اﺟﺰاي آن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ واﺟﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻫـﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ ﻓﺮض ﺑﺮﻗﺮارﻧﺒﻮدن آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺑﻪﻧﻈﺮﻣﻲرﺳﺪﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ دو ﻣﻮﺿﻮع را ﺧﻠﻂﻛﺮده اﺳﺖ: اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و آﻣﻮزة اﺑﻄﺎل ﮔﺮاﻳﻲ ﭘﻮﭘﺮ. اوﻟﻲ ﻫﻤﺎن اﺳﺖﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ و دوﻣﻲ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪﻋﻨﺎﺻﺮ و اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد. آنﭼﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ، ﻣﺤﺘﻮاي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ. ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮﻋﻠﻢ ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﺠﺮﺑﻪ درسآﻣﻮزي ﻛﻨﺪ.
در اﻳﻦﺟﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺰاره اي ﭼﻮن P را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ ﻛﻪﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻨﻄﻘﻲ (deduction) ﮔﺰاره اي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﭼﻮن O را از آن ﺑﻪ دﺳـﺖ آورد. در اﻳـﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي O ، O´ را ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ، ﮔﺰارة P اﺑﻄﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺗﻌﻤـﻴﻢ داد: از ﻧﻈﺮﻳـﻪ اي ﭼـﻮن T ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲ ﺷﻮد. ﻫﺮﮔﺎه ﮔﺰاره اي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﭼﻮن O´ ﻳﺎﻓﺖﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻫﺎ در ﺗﻨﺎﻗﺾﻗﺮار ﮔﻴﺮد، ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻲ ﺗـﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ T اﺑﻄﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻣﺎ اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ. ﺗﻔﺎوﺗﻲﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺎن ﮔﺰارة ﻣﻨﻔﺮدي ﭼﻮن P و ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﭼﻮن T وﺟﻮد دارد. ﮔﺰارة ﻣﻨﻔﺮد P ﻣﺎﻧﻨﺪﮔﺰارة »ﺗﻤﺎم ﻛـﻼغﻫـﺎ ﺳـﻴﺎﻫﻨﺪ « ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ، ﻫﻢﭼﻮن اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ: ﻛﻼﻏﻲ ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان در روز 2 اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه 1391 در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد، ﺳﻴﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻛﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﮔـﺰاره در ﺗﻨـﺎﻗﺾ اﺳﺖ: ﻛﻼﻏﻲ ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان در روز 2 اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه 1391 در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷـﺪه، ﺳـﻴﺎه ﻧﻴﺴﺖ. در ﺻﻮرت ﺻﺪق ﮔﺰارة ﻓﻮق ﺑﻪآﺳﺎﻧﻲﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖﻛﻪ ﮔﺰارة P اﺑﻄﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ، اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻤﻲ ﻧﺎﺻﻮاب اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻫـﺎﺑـﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اي از ﮔﺰارهﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻴﺎنﻛﻨﻨﺪة اﺻﻮل، ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ، و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫـﺎي
ﻛﻤﻜﻲ اﺳﺖ. اﻣﺎ اوﻻً »ﻻزﻣﺔ ﺑﺎﻃﻞﺷﻤﺮدن ﻫﺮ دﺳﺘﮕﺎه، ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦﮔﺰاره ﻫﺎي ﭘﺎﻳـﻪ اي ﻧﻘـﻴﺾ آن دﺳﺘﮕﺎه اﺳﺖ، ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ ﻧﻪ ﻛﺎﻓﻲ. زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺸـﺎﻣﺪﻫﺎي ﺗـﻚاﻓﺘـﺎدة ﺗﻜﺮارﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در ﻋﻠﻢ اﻫﻤﻴﺖﻧﺪارد. از اﻳﻦ روﺳﺖﻛﻪﭼﻨﺪ ﮔـﺰارة ﭘﺎﻳـﺔ ﺟﺴـﺘﻪ و ﮔﺮﻳﺨﺘـﻪ در ﻧﻘﺾ ﺗﺌﻮري ﻣﺎ را ﺑﺮ آن ﻧﻤﻲدارد ﺗﺎ آن را ﺑﺎﻃﻞﺑﺸﻤﺎرﻳﻢ و ﻛﻨـﺎر ﺑﮕـﺬارﻳﻢ 4« (ﭘـﻮﭘﺮ، :1381 .(111 -110 ﺛﺎﻧًﻴﺎﻣﻲﺗﻮان دﻟﻴﻞ اﺑﻄﺎل را ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻛﻤﻜﻲ داﻧﺴﺖ (ﺗﺰ دوﺋﻢ ـ ﻛﻮاﻳﻦ) و ﻫﺴﺘﺔ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻧﮕﺎه داﺷﺖ.
ﺑﻪﻋﻼوه، ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ آنﭼﻪ ﭘﻮﭘﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺟﻨﺒﺔ ﺗﺠﻮﻳﺰي دارد؛ ﻳﻌﻨﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺎم اﺑﻄﺎل ﺑﺮآﻳﻨﺪ، وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ اﻳﻦﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد و ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﻛـﻪ ﻻﻛـﺎﺗﻮش (Lakatosh) ، ﻛﻮﻫﻦ (Kuhn) و دﻳﮕﺮان ﻧﺸـﺎن داده اﻧـﺪ ﻓﻘـﻂ در ﻣﻮاﻗـﻊ ﺑﺤﺮاﻧـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﺳﺎﺳﺎً داﻧﺸﻤﻨﺪان روﻳﻜﺮد ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎراﻧﻪاي ﺑﻪﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ دارﻧﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﻋﻼم اﺑﻄﺎل ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، و ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﻪ ﺟﺎي ﻧﻈﺮﻳﺔ راﻳﺞ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺟﺪﻳﺪي را ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ. ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺷﺮط آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ و درواﻗﻊﺷﺮط ﻻزم ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﺳﺖ.
اﻣﺎﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ آورده، ﻧﻜﺎﺗﻲ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد. در ﻣـﻮرد ﻣﺜـﺎل اول او، ﻣﻮاردي را ﻣﻲﺗﻮان آورد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ، ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﻮﺿـﻌﻲ رد ﺷﻮد .(Bailey, 2013) اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻮﭘﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻧﻈﺮﻳﺔﺗﻜﺎﻣﻞ اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ، ﺑﻌـﺪاً ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد .(Sober, 2008: 130)
در ﻣﻮرد ﻛﻮاركﻫﺎ، ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪﻫﻤﺔ اﺟﺰاي ﻧﻈﺮﻳـﻪﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ (ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺨﻦ وي ﻛﻪﻛﻮاركﻫﺎﻫﺮﮔﺰ ﻣﺠﺰا از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ، در ﻣـﻮرد ﻛـﻮارك (top) ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴـﺖ)، ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺎﻳـﺪﻧﺘﻴﺠـﺔﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻣﺜﻼً ﻣﻮرد ﻧﻘﺾ را ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛـﻪ اﮔـﺮ در ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮون ـ ﭘﺮوﺗﻮن، ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻳﺪات ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه وﺟـﻮد ﻛﻮارك ﻫﺎ ﺑﻮد، ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﺎﻳﺶﺑﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻤﻲﺷﺪ، اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎ ﻣﺜﺎل ﻧﻘﻀﻲ
ﺑﺮاي ﻛﺎﻣﻞﺑﻮدن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ .(Breidenbach, Friedman, and Kendall, 1969)
ﺗﻮرم و ﺗﻮرم آﺷﻮﺑﻨﺎك ﻧﻴﺰ داراي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲﻫﺴﺘﻨﺪ و آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﻬﻢﺑﺮاي آن وﺟﻮد دارد (Ellis, 2008)، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲﻛﻴﻬـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺑـﻪﻟﺤـﺎظ ﻣﺸﺎﻫﺪه داراي ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ و ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎﻳﻲﻣﺎﻧﻨﺪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ (cosmic variance) اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از دﻳﮕﺮ ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ. ﺿـﻤﻨﺎً ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻏﺎﻟـﺐ
ﺷﻮاﻫﺪي ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮرم ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢاﻧﺪ، ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ، ﻫـﻢﭼـﻮن ﺟﻬـﺎن دورهاي، ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ آن ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ در اﻳﻦﺟﺎﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮﻧﻈﺮﻳﺔ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم و ﻧﻈﺮﻳﺔ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي آن اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖﻳﻚﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ از آن، اﻳﻦﻣﺤﺪودﻳﺖ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ S و ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺗﻤﻲ ﻫﻢ ﺗﺮدﻳﺪي در آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن آن ﻫﺎ ﻧﻴﺴـﺖ، ﻣﺜﻼً از ﻃﺮﻳﻖ آزﻣﻮن ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ذرات، ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﻴﺪان ﻛﻮاﻧﺘـﻮﻣﻲﺗﻮﺿـﻴﺢ داده ﻣﻲ ﺷﻮد. ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺗﻤﻲ، ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ (و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﻴﺪان ﻛﻮاﻧﺘـﻮﻣﻲ) آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺿﻮح آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل، اﮔﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ وﻳﮋة ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘـﺬﻳﺮي در آزﻣﺎﻳﺸﻲﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﻮد، اﻳﻦ آزﻣﻮن ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﺎﻛﻲ از ﻛﺎﻣﻞﻧﺒﻮدن ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ.
ﭼﻬﺎرم: از ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪﻧﻘﻞ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻓﻼﺳـﻔﻪ داﻧـﺶ ﻋﻠﻤـﻲ ﭼﻨـﺪان ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن درﺑﺎرة آن ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎﻧﻴﺴﺖ. اﮔﺮ واﻗﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷـﻨﺪ، ﻧﻘﺼـﻲ ﻣﻬـﻢ در ﻛﺎر ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻼح ﻛﻨﻨﺪ. وﻟﻲﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻣـﻮرد ﻓﻼﺳﻔﺔ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻼﺳﻔﺔ ﻋﻠﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ. ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻳـﻦﻛـﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ، ﻧﻪ ﺷﺮط ﻋﻘﻞ اﺳﺖ و ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺤﻠﺖ آنﻫﺎ و ﻋﻠﻢ.
ﻧﻜﺘﺔﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ را داراﺳـﺖ، ﺑـﻪﻋﻠـﺖ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﭼﺸﻢ ﮔﻴﺮﻋﻤﻠﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ داده و ﻫﻢ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻛﺮده اﺳﺖ و ﻫـﻢ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﺑﺪﻳﻊ و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. وﻗﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺷﻜﺎﻓﺖ ﻫﺴﺘﻪاي ﺑﺎ ﺟﺮم m اﻧﺮژي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ E=mc2
آزاد ﻣﻲ ﺷﻮد، و وﻗﺘﻲ در ﻋﻤﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻏﻴـﺮ ﺷـﻬﻮد ﻋﺮﻓﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ، اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺆﻳﺪ ﺧﻮﺑﻲﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ اﺳﺖ.
اﮔﺮﺑﺮﺧﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻫﻤﺔ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺗﻮﺟﻪﻧﻜﻨﻨﺪ و از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻣﻌﻴﺎر آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي را ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﭼﻮن ﺳﺎزﮔﺎري رﻳﺎﺿﻲﻳﺎ زﻳﺒﺎﻳﻲ رﻳﺎﺿﻲ، ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ، ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻛﻨﻨﺪ، ﭘـﺲ از ﭼﻨـﺪي اﻳـﻦ داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪي از رﻳﺎﺿﻴﺎت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن در ﻣﻮرد ﻃﺒﻴﻌﺖﺑﺴﺎن ﺳﺨﻨﺎن رﻳﺎﺿﻲ داﻧﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﻋﻤﻴﻘـﻲ ﺑـﺎ ﻃﺒﻴﻌـﺖﻧﺪارﻧـﺪ و اﻋﺘﻨـﺎي ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲﺑﻪ ﻧﻈﺮات آن ﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪﻣﺎﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﺔ ﺟﺪﻳﺪي ﺑـﻪ وﺟـﻮد
ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً واﺟﺪ ﻏﻨﺎي رﻳﺎﺿﻲ زﻳﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ و ﺟـﺬاب اﺳـﺖ، وﻟﻲ اﻋﺘﺒﺎر آن در ﻣﻮرد ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪﺷﺪت ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
در اﻳﻦ ﺳﻴﺎق اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﺎزﮔﺎري ﭼﻮن ﻣﻜﺎﻧﻴﻚﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ و ﻧﺴـﺒﻴﺖ ﻋﺎم را ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲ داﻧﺪ (در اﻳﻦﺟﺎ ﻣﻌﻴﺎر ﺳﺎزﮔﺎري رﻳﺎﺿﻲ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ)، ﺑـﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي آنﻫﺎ .(Susskind, 2006: 375) ﻣﻘﺼﻮد ﺳﺎﺳـﻜﻴﻨﺪ اﻳـﻦ اﺳـﺖﻛـﻪ در آﻳﻨﺪة ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺗﺒﻌﺎت ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻲآﻳﺪ، و ﻣﺎ ﺑﻪﻧﺎﭼـﺎر از ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن، در ﻏﻴﺎب ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻬﺘﺮ، و ﺑﺪون ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ، اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ. وﻟﻲﺳﺨﻦ او در اﻳﻦﺟﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ.
ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻴﻤﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ارزﻳـﺎﺑﻲﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ رأي دادﻧﺪ و از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي را اﻣﺮي ﻏﻴﺮ ﻻزم و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﺘﻨﺎ ﺷﻤﺮدﻧﺪ .(Kragh, 2012b) از ﺟﻤﻠﺔ آنﻫﺎ آرﺗﻮر ادﻳﻨﮕﺘﻮن (Arthur Eddington) ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺪف او ﺑﺎزﺳﺎزي ﻓﻴﺰﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ و درواﻗﻊ اﺗﺤـﺎد ﻣﻴـﺎن ﻣﻜﺎﻧﻴـﻚ ﻛﻮاﻧﺘـﻮﻣﻲ و ﻛﻴﻬـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ، ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭼﻮب واﺣﺪي از رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻮد .(ibid) ادﻳﻨﮕﺘﻮن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺧـﻮد را ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ آن را ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻗﻴﺎﺳﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛـﺮد .(Eddington, 1936: 3-5) ﻧﻈﺮﻳﺔ ادﻳﻨﮕﺘﻮن ﺑﺮﺧﻼف ﻇﺎﻫﺮش واﺟﺪﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎ و آزﻣﻮنﻫﺎي دﻗﻴﻘﻲ در ﻣﻮرد ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻳﺰ و ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن اﺟـﺮام ﭘﺮوﺗـﻮن و اﻟﻜﺘـﺮون ﺑﻮد. اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻠﻮم ﺷـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﺣﺎﺻـﻞ از ﻣﺸـﺎﻫﺪه در ﺗﻌـﺎرضاﻧـﺪ، وي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎ را ﻧﺎدرﺳﺖﺧﻮاﻧﺪ. او ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻧﻈﺮﻳـﺔ او ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ اﺣﻜـﺎم ﺿﺮوري ذﻫﻦ ﺑﻮد و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ. درواﻗﻊ اﺷﻜﺎل ﻛﺎر وي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺣﻜـﺎم ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ را در ﻣﻮرد ﻋﺎﻟﻢﺗﺠﺮﺑﻪ، ﻛﻪ اﺣﻜﺎم آن ﭘﺴﻴﻨﻲ اﺳﺖ، ﺻﺎدق ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ. اﻟﺒﺘـﻪ اﻏﻠـﺐ ﻓﻴﺰﻳﻚداﻧﺎن ﻧﻈﺮﻳﺔ وي را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻧﺘﻘﺎدات روشﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ .(Kragh, 2012b) ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎر ادﻳﻨﮕﺘﻮن در آﻛﺴﻔﻮرد آرﺗﻮر ﻣﻴﻠﻦ (Arthur Milne) ﺑﻮد. ﻣﻴﻠﻦ ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺷـﺄﻧﻲﭘﻴﺸﻴﻨﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﺔﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد .(Milne, 1935: 267) وي ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل رﻳﺎﺿﻲ و آزﻣﻮنﻫﺎي آرﻣﺎﻧﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ در ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن، ﻛـﻪ ﺑﺮ ﺳﺎزﮔﺎري رﻳﺎﺿﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦﺟﺎﺗﻔﺎوﺗﻲ وﺟـﻮد دارد و آن اﻳـﻦﻛـﻪﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣﻲرﺳﺪﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﭼﻨﻴﻦ رأﻳﻲ را اﺗﺨﺎذ ﻛﺮده، وﻟﻲ ﻣﻴﻠﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻢﺗﺮي ﻣﻮاﺟـﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻣﻴﻠﻦ ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻬﺎﻳﻲﻓﻴﺰﻳﻚ را ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺤﺾ ﻣـﻲ داﻧـﺪ، ﻛـﻪ واﺟﺪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖﻗﻀﺎﻳﺎي رﻳﺎﺿﻲ اﺳﺖ .(Kragh, 2012b)
ﭘﻨﺠﻢ: اﮔﺮ ﭼﻪ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢﭼﻮن ﺑﺮو (Barrau)، ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮي ﭘﻮﭘﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒاﻧﺪ (Barrau, 2007) ، ﻏﺎﻟﺐ ﻓﻴﺰﻳﻚداﻧﺎن آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي را ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ. ﻣﺜﻼً اﻟـﻴﺲ و اﺳﻤﻮﻟﻴﻦ آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي را ﺟﺰو ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﺻﻠﻲﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ. ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﻜﺎر اﻫﻤﻴﺖﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﺎر ﺧﻮد اﻳﻦ ﻓﻴﺰﻳﻚداﻧﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد. درواﻗﻊ ﻫﻢ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ و ﻫﻢﺑﺮو ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ آزﻣـﻮنﭘـﺬﻳﺮي ﺑﺎﺷـﻨﺪ، زﻳـﺮا ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﻛـﻪ ﮔﻔﺘـﻴﻢ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﺑﺮﺗﺄﻳﻴﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﭘﺬﻳﺮي ﻓﺮع ﺑﺮ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ. ﺑـﺮو ﻫـﻢ در اﻧﺘﻬـﺎي ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎﻟﺔ (2007) ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﻜﻼت ﻋﻤﻠﻲﺑـﺮاي آزﻣـﻮن ﭘـﺬﻳﺮي ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ، آن ﺑﺎﻟﺬات آزﻣﻮن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲﻧﻈﺮﻳﺔﭼﻨﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ در ﻗﻠﻤـﺮو ﻋﻠـﻢ ﭘـﻮﭘﺮي اﺳﺖ .(ibid) ﺑﺮﺧﻼف رأي ﺑﺮو و ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ، اﺳﻤﻮﻟﻴﻦﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺑﻄـﺎل ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ، ﻏﻴـﺮ
ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ .(Smolin, 2004)
ﺑﻪﻧﻈﺮﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪان آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي را ﺷﺮﻃﻲ ﻻزم ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﻋﻠﻤـﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻈﺮﻳﻪ اي را ﻛﻪﻣﺸـﺎﻫﺪات و ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻫـﺎي ﻣﺆﺛﺮي از آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﺸﻮد، ﭼﻨﺪان ﺟﺪي ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. ﻓﻴﺰﻳﻚداﻧﺎن، ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻈﺮﻳﻪ را اﺻﻼح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، وﻟﻲ در ﻣﻮارد ﺑﺤﺮاﻧﻲ آن را ﺑﺎﻧﻈﺮﻳـﻪاي ﺑﺪﻳﻞ (در ﺻﻮرت وﺟﻮد آن) ﺗﻌﻮﻳﺾﻣﻲﻛﻨﻨﺪ (اﮔﺮ ﺑﺪﻳﻠﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻧﮕﻪﻣﻲدارﻧـﺪ و ﺗﺎ ﭘﻴﺪاﺷﺪن ﺑﺪﻳﻞ ﺑﺎ آن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ)، اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔﻗـﺪﻳﻤﻲ ﺑـﺎ اﺻـﻼﺣﻲﻣﺠﺪداً ﺑﺎزﮔﺮدد، ﻳﻌﻨﻲﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺿﻌﻲ رد ﻳﺎ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ (establish) ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ اﺛﺒﺎت ﻳﺎ اﺑﻄﺎل؛ وﻟﻲ در ﺗﻤﺎم اﻳـﻦ ﻫـﺎ، داور ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﺳـﺎز ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ. درواﻗﻊ ﺑﻪﻧﻈﺮﻧﻤﻲرﺳﺪﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺎن زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺷﺸﻢ: آﺧﺮﻳﻦﻣﻮردي ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﺳﺘﺪﻻل ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ذﻛﺮ ﺷﻮد، اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، آن ﺑﻪﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ وارد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮﻧﻤﻲرﺳـﺪ دﻳـﺪﮔﺎه ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﻋﻠﻢ، در آنﺟﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺎﺑﻞﻣﻼﺣﻈﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﺑﺎﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺧﻴﺎﻟﻲ، ﺑـﻪ ﻃﻮر ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻴﺎت ﺑﻪ ﻧﺤﻮﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ؟ او دو ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲآورد ﻛﻪ اوﻟﻲ ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻠﻘﺖﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺒﻨﻲﺑﺮ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺟﻬﺎن را ﺧﻠﻖ ﻛﺮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦﺷﻜﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺣﻴﺎت ﻣﻄﺎﺑﻖﻧﻘﺸﺔ ﺧﺪاﺳﺖ و دوﻣﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻣﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ ﻛﻪﻣﻜـﺎﻧﻴﺰﻣﻲ ﭼـﻮن ﻧﻈﺮﻳـﺔ رﻳﺴـﻤﺎن دارد.
ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﺴﺖ وي اﺳﺖﻛﻪﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ »ﻋﻠﻢﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﭼﻨـﻴﻦ داﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ .(Susskind, 2006: 197) «...
اﻳﻦﻛﻪ روش ﻋﻠﻤﻲ راﻳﺞ ﻣﺎده اﻧﮕﺎراﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺠﺮدات اﺳﺖ، ﺳـﺨﻦ درﺳـﺘﻲ اﺳﺖ؛ وﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻂ در ﺣﻮزة ﻋـﺎﻟﻢﻣـﺎدي ﺑـﻪﭘـﮋوﻫﺶ ﻣﻲ ﭘﺮدازد، ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻗﻠﻤﺮو وﺟﻮد ﻧﻴﺰ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎدي اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻐﺎﻟﻄﻪآﻣﻴﺰ اﺳﺖ. ﺣﻮزة ﻛـﺎر روش ﻋﻠﻤﻲ ﻓﻘﻂ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺎدي اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ در ﻣﻮرد ﻋـﺎﻟﻢ ﻣﺠـﺮدات ﻏﻴـﺮ ﻣـﺎدي اﺻﻮﻻً ﺳﺎﻛﺖ اﺳﺖ و آن ﻧﻪ ﻧﻈﺮي ﻟﻪ و ﻧﻪ ﻧﻈﺮي ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺠﺮدات ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اراﺋـﻪ دﻫـﺪ. ﭘـﺲ وﻗﺘﻲﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮض وﺟﻮد ﻃﺮاح ﺑﺮاي ﻋﺎﻟﻢﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ (ibid: 42) ، او وارد ﺣﻮزهاي از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢﺗﺠﺮﺑﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ داوري در ﻣﻮرد آن ﻧﻴﺴﺖ. ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪﻣﻲﭘﺮﺳﺪ:
ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻃﺮاح را ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮده و ﺑﺎﭼﻪﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻲﻃـﺮاح در ﻫـﺪاﻳﺖ ﺗﻜﺎﻣـﻞ آن ﻣﺪاﺧﻠـﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻃﺮاح ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻚ را ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻫﺪاف ﺧﻮد ﻧﻘﺾ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ، و آﻳـﺎ ﻃـﺮاح ﻣﻌﺮوض ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ واﻗﻊﻣﻲﮔﺮدد؟ .(ibid)
درواﻗﻊﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﺑﻲﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ و ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﻣﻮﺟﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت را ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ. وﻟﻲ ﺑﻪﻧﻈﺮﻧﻤﻲ رﺳـﺪ ﻗﻮل ﺑﻪﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﺟﻬﺎن ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺟﻬﺎن ﭘﺎﺳﺨﻲ در ﻣﻮرد ﻟﺰوم ﻳﺎ وﺟﻮد ﻃـﺮاح داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. در ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ از ﺣﻮزة ﻋﻠﻢ ﺧﺎرج اﺳﺖ و ﻗﻀﺎوت و داوري در ﻣـﻮرد آن ﺑﺎﻳـﺪ در ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﺻـﻮرت ﺑﮕﻴـﺮد؛ رد و اﺛﺒـﺎت وﺟـﻮد ﺧـﺪا ﻫـﺮ دو ﺧـﺎرج از ﺣـﻮزة اﺑﻄﺎل ﭘﺬﻳﺮﻫﺎ (ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻠﻤﻪ) اﺳﺖ. دﻻﻳﻞ ﻟﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻠﻤـﻲ ﻗﺎﺑـﻞ اﺑﻄﺎل ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ دﻻﻳﻞ ﻋﻠﻴﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا. روش ﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻃﺮاح ﻳﺎﻣﻨﺸﺄ ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارد، اﻟﺒﺘﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻣﺘـﺪاول و راﻳـﺞ در ﻋﻠـﻢ؛ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗﺠﺮﺑﺔ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﺣﻮزة ﻋﻠﻢﺗﺠﺮﺑﻲ.
اﻟﺒﺘﻪﻓﺮض وﺟﻮد ﺧﺪا ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﺳـﺎزﮔﺎر اﺳـﺖ، ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﺑﺴﻴﺎري، از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺮج اﻟﻴﺲ، آن را ﻣﺘﺬﻛﺮﺷﺪه اﻧﺪ. اﮔﺮ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻓﻠﺴـﻔﻲ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺷﻮد ﻛﻪﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا ﻣﺤﺎل اﺳﺖ، ﻳﺎ ﻻزﻣﺔﻳﻚ ﺟﻬﺎن وﺟـﻮد ﺧﺪاﺳـﺖ، ﺑـﻪ وﺿـﻮح ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰﺑﺪون ﺧﺪا ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. در ﻫﺮ ﺻﻮرت، ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﭼﻴﺴـﺘﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺒﺪأ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺤﺜﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲﭼﻪ ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﺧـﺪا ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﭼﻪ ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮد ﺧﺪا، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳـﻖﻓﻠﺴـﻔﻲ اﺳـﺘﺪﻻل ﻛﻨـﻴﻢ. اﻓـﺮادي ﻛـﻪ ادﻋـﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺪأ ﻋﺎﻟﻢﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ آﺷﻜﺎرا دﭼﺎر ﻣﻐﺎﻟﻄﻪاﻧـﺪ؛ زﻳـﺮا ﺣﻮزهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ادﻋﺎي آن ﻫﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﻋﺎﻟﻢ را ﺗﻮﺿﻴﺢﻣﻲ دﻫﺪ، از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋـﺎﺟﺰ اﺳـﺖ. ﻫـﻴﭻ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺠﺮﺑﻪاي (اﻟﺒﺘﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﺠﺮﺑﺔ دﻳﻨﻲ) ﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض وﺟﻮد ﺧـﺪا در ﺗﻌـﺎرض ﻗـﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض ﻋﺪم ﺧﺪا.
.5 ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي
ﺳﻪﺣﻮزه از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ دارﻳﻢ: ﻋﻠﻲ اﻻﺻﻮل آزﻣـﻮن ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ، آزﻣـﻮن ﭘـﺬﻳﺮ، و ﻧـﺎﻣﻌﻴﻦ ﺑـﻪﻟﺤـﺎظ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮي. ﺣﻮزة ﺳﻮم ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﻪ ﻏﻨﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣـﺎﺑﻴﻔﺰاﻳـﺪ
(در ﺿﻤﻴﻤﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺣﻮزه ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪهاﻧﺪ).
ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻗﻠﻤﺮو داﻧﺶ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد، ﺑﺎﻳـﺪ از ﺣـﻮزة ﻧـﺎﻣﻌﻴﻦ آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي ﺧﺎرج ﺷﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ آزﻣﻮن اراﺋـﻪ دﻫـﺪ، ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪﺗﻤـﺎم ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي آن (در ﻣﻮرد ﻛﻤﻴﺎت ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮ) ﺑﺎﻳﺪﻋﻠﻲاﻻﺻﻮل آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪﻣﺘﻔـﺎوتﺑـﻮدن ﻗـﻮاﻧﻴﻦ، ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ، و ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ و اﺻﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻴـﻚ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺗﻤﺎﻳﺰ آنﻫﺎ را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ. ﺑﻌﺪ از آن اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﺮف ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻳﻚﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ واﺟﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮ و ﻣﻮﻓـﻖ ﺑﺎﺷـﺪ و در ﻋـﻴﻦ ﺣﺎل ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻇﺮﻳﻒ، ﻧﺤﻮة ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺟﻬـﺎن و ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺑـﻪوﺟـﻮد آﻣـﺪن و ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ، دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮﻣﻌﻴﺎر اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ، ﻳﻌﻨﻲ آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي، ﻧﻴﺴﺖ.
در ﻣﻮرد ﻣﻨﺸﺄ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺳﺎﺳﻜﻴﻨﺪ ﺑـﻪ وراي ﺣـﻮزة ﻣﺠـﺎز ﻋﻠـﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲﻣﻲ رود. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل او ﻣﻐﺎﻟﻄﻪآﻣﻴﺰ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﭼﻨﺪﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰﻣﺤﺘﺎج ﺧﺎﻟﻖﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
ﺿﻤﻴﻤﺔ .1 واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ
واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ و ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺪرك دﻳﮕﺮي، وﺟﻮد دارد و ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ (اﻋﻢ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻋﻠﻤـﻲ) آن ﻫﺴـﺘﻴﻢ
(ﺟﻬﺎن، ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺼﻮرات ﻣﺎ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد). از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن روﻳﻜﺮد اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻗﺮار دارد؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ را ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺘﺸﻜﻞ از ارواح ﻳـﺎ ﺗﺼﻮرات ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﻪ وﺟﻮدي ﻣﺴﺘﻘﻞ از آنﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺷﻜﺎﻛﺎﻧﻪ و ﻻادريﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣـﺎ آن را ﺿـﺪ واﻗـﻊﮔﺮاﻳـﻲ ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ
ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ. در اﻳﻦﺟﺎ، دو دﻳﺪﮔﺎه در ﻣﻘﺎﺑﻞ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ وﺟﻮد دارد: .1 ﻏﻴﺮ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ (non-realism) ؛ و .2 ﺿﺪ واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﻲ .(anti-realism) ﻏﻴﺮ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ درﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ، ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل واﻗﻌﻴﺎت ﻣﺎدي ﻳـﺎ ﻫﻮﻳـﺎت ﻣﺸـﺎﻫﺪهﭘـﺬﻳﺮ از آدﻣـﻲﻳـﺎﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺪرك ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ، ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢﺑﺎرﻛﻠﻲ. ﺿﺪ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻋﺎﻟﻢﺧـﺎرج ﻳﺎ ﻫﻮﻳﺎت ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺷﻜﺎﻛﺎﻧﻪ و ﻻادريﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺗﺨـﺎذ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻳـﺎ آن را ﺑـﻲﻣﻌﻨـﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﻧﻔﻴﺎً ﻧﻪ اﺛﺒﺎﺗﺎً در ﻣﻮرد ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج ﺳـﺨﻦﻧﻤـﻲﮔﻮﻳـﺪ، ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻳـﺪﮔﺎه ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ.
اﻣﺎ در ﺳﻄﺢ دوم ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻦﻛﻪ در ﺳﻄﺢ اول ﭼـﻪ ﻣﻮﺿـﻌﻲ اﺗﺨـﺎذ ﺷـﺪه اﺳـﺖ، ﻣﻲﺗﻮان واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺿﺪ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲﺑﺮرﺳﻲﻛﺮد. ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺣﺘـﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ اول ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢﻣﺒﺘﻨـﻲﺑـﺮ واﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺟﻬـﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ (ﺟﻬﺎن ﻓﻨﻮﻣﻦ ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪار) ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺷﻨﺎﺧﺘﻲﻣﻮﺟﻮد ﻣﺪرك، ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻣـﻲﺗـﻮان در ﺳﻄﺢ دوم، ﺑﻪ واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد. درواﻗﻊ، در اﻳﻦ ﺳﻴﺎق، دﻋﻮاي اﺻﻠﻲ واﻗﻊﮔﺮاﻳـﺎن
æﺿﺪ واﻗـﻊﮔﺮاﻳـﺎن (ﺣـﺪاﻗﻞ ﺗﺠﺮﺑـﻪﮔﺮاﻳـﺎن) در ﻣـﻮرد واﻗﻌﻴـﺖ ﺧـﺎرﺟﻲ داﺷـﺘﻦ اﺟﺴـﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﻫﻮﻳﺎت ﻣﺸﺎﻫﺪهﭘﺬﻳﺮﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺰ و ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ اﺧﺘﻼف در وﺟﻮد واﻗﻌﻲ ﻋﺒﺎرات ﻧﻈﺮي و ﻣﺮﺟﻊداﺷﺘﻦ آنﻫﺎﺳﺖ. اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻫـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ در ﺳﻄﺢ اول، ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻄﺢ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ، روﻳﻜﺮدي ﻏﻴﺮ از واﻗﻊﮔﺮاﻳﻲ اﺗﺨـﺎذ ﻛﻨـﻴﻢ، ﻣـﺜﻼً روﻳﻜـﺮد اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺘﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ، در ﺳﻄﺢ دوم ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﺔﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﺗﻌﺮﻳـﻒ واﻗـﻊ ﮔﺮاﻳـﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎور داﺷﺖ. درواﻗﻊ، اﻳﻦ دو ﻣﺘﻨﺎﻗﺾاﻧﺪ. اﻣﺎﺑﻪ دو ﻣﺆﻟﻔﺔ دﻳﮕﺮ، ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺆﻟﻔﺔ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ
æﻣﺆﻟﻔﺔﻣﻌﺮﻓﺘﻲ، ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎور داﺷﺖ. ﺑﻪ اﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ، ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد را اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨـﺪ، ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻏﻴﺮ واﻗﻊﮔـﺮاي ﻋﻠﻤـﻲ اﺳـﺖ، وﻟـﻲ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﻌﺮﻓـﺖﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ واﻗﻊﮔﺮاي ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ.
ﺿﻤﻴﻤﺔ .2 ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮي
ﺗﻮﺿﻴﺢ زﻳﺮ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﺎ ﻣـﻲ آﻳـﺪ و ﺑﻬﺘـﺮ از رأي ﺳﺎﺳـﻜﻴﻨﺪ در ﻣﺴـﺌﻠﺔ ﭼﻨـﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲﻧﺴﺒﺖﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺳـﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺎﺷﺪ: اول ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﻈﺮﻳـﻪ راﺑﻄـﻪ اي ﺑـﺎ ﺷـﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﻧـﺪارد، ﻳﻌﻨـﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪ آزﻣﻮنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؛ در اﻳﻦﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ آورد:
P( H E) = P(H ) (1 −3)
ﻳﺎ (∀E) P(H | E ) = 1 (2 ) ﻳﺎ (∀E)(P( H | E) = 0 (1)
P( E H ) = P(E ) (2 −3)
P( H | E ) ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﺴﻴﻨﻲ H ﺑﻪﺷﺮط E ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و ( P ( E | H درﺳﺖﻧﻤﺎﻳﻲ ﻧﺎم
دارد (ﮔﻴﻠﻴﺰ، .(51 :1386 ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺒﺎرات ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎﻧﻈﺮﻳـﻪ واﺟـﺪ ﺻـﺪق ﻣﻨﻄﻘـﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ واﺟﺪ ﺗﻨﺎﻗﺺ اﺳﺖ ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎل آن ﺑﺎ ﻫﺮ ﺷـﺎﻫﺪي ﻳـﻚﺳـﺎن اﺳـﺖ، ﻳﻌﻨـﻲ H و E از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞاﻧﺪ.
در ﺣﺴﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻت دو روﻳﺪاد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎ (4) و اﺣﺘﻤﺎل A ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺮﻗـﺮاري B ﺑـﺎ (5)
ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد :(Bertsekas and Tsitsiklis, 2000: 32-33)
P(A IB) = P(A)P(B) ( 4)
(5) P( A B ) = P ( A I B ) / P( B)
(اﻟﺒﺘﻪ H روﻳﺪاد ﻧﻴﺴﺖ، وﻟﻲﻣﻲﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از روﻳﺪادﻫﺎ را ﻣﻌﺎدل آن ﻓـﺮض ﻛـﺮد).
درواﻗﻊ رواﺑﻂ (1) ، (2) ، و (3) از (4) و (5) ﺣﺎﺻﻞﻣﻲﺷﻮﻧﺪ:
P( E H ) = P(E IH ) / P ( H ) = P (E ) P(H ) / P ( H ) = P( E) ﺑﻪﻫﻤﻴﻦﺗﺮﺗﻴﺐ:
P( H E) = P(E IH ) / P ( E ) = P (E ) P(H ) / P ( E) = P( H )
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﺮﺿﻴﺔ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻳﺎﻧـﻪ (tautological) P(H ) =1 ؛ زﻳـﺮا H ﺑـﻪ ازاي ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺗﻤﺎم روﻳﺪادﻫﺎ ﺻﺎدق اﺳﺖ؛ و ﭼﻮن ( P (H ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺪازة ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺗﻤﺎم روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ازاي آنﻫﺎ H ﺻﺎدق اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺪازة ﻣﺠﻤﻮﻋـﺔﺗﻤـﺎم روﻳـﺪادﻫﺎ، P(H ) = 1 ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﭘﺲ (2) ﻧﻴﺰ از (4) و (5) ﺣﺎﺻﻞﻣﻲﮔﺮدد. ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﺮاي (1)
ﻧﻴﺰﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ.
ﺣﺎﻟﺖﺑﻌﺪي وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ (0< P(E | H) <1) (∃E) (و اﻟﺒﺘـﻪ (0 < P( H | E ) < 1)
( (∃E) ﺑﺎﺷﺪ، ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻈﺮﻳﺔ H آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ. و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ
(∃E)P(E | H ) (و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ( (∃E)P(H | E) ﻧﺎﻣﻌﻴﻦﺑﺎﺷـﺪ، ﻳﻌﻨـﻲ ﻧﺘـﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺴـﺒﺖﺷﻮاﻫﺪ و ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزﻳﻢ. در اﻳﻦﺻﻮرت ﺑـﺎﻧﻈﺮﻳـﻪاي ﻣﻮاﺟـﻪاﻳـﻢ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻳﺪ روزي ﺑﻪ ﺣﻮزة اﻣﻮر آزﻣﻮن ﭘﺬﻳﺮ (ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ) وارد ﺷﻮد و آن وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﻜـﺎﻧﻴﺰﻣﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ( P(E | H ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ، ﭘﻴﺶ از ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻲﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﺟﻬﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ؛ وﻟﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ رﻳﺴﻤﺎن اﻳـﻦ ﻣﻜـﺎﻧﻴﺰم را ﺗﺎ ﺣﺪي ﻓﺮاﻫﻢ آورد.
ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ
1. ﺑﺤﺚ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺑﺮرﺳﻲ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ در اﻳـﻦ ﺣـﻮزه، در ﻧﻮﺷـﺘﺎري دﻳﮕﺮ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.
2. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ. زﻳﺮا ﻛﻮاركﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻮارك ﺗـﺎپ در ﺷـﺘﺎب دﻫﻨـﺪه ﻫـﺎ
ﻣﺸﺎﻫﺪة ﺷﺒﻪ ـ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ.
3. ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ، ﺧﻮد ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻧﺴﺒﻴﺖ در اﺑﻌﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺖ.
4. اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎ ﻳﺎ »ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ « ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ را در آزﻣﻮنﭘﺬﻳﺮي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﺟـﺎي
ﺑﺤﺚﺑﺴﻴﺎر دارد. ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲﻛﻪ ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ، ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻜﺮارﭘـﺬﻳﺮي در زﻣﺎن و در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. در ﻣﻮرد »ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ « درﺳـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﻮد ﭘﺪﻳﺪه ﻳﺎ اﺗﻔﺎق ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻲﺷﻮد، اﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻣﺎﺗﻜﺮارﭘﺬﻳﺮ در زﻣﺎن اﺳﺖ. ﻣﺜﻼً اﻧﺘﻈـﺎر دارﻳـﻢ
ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ، در ﻣﻮرد ﺗﺎﺑﺶ زﻣﻴﻨﺔ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ، در ﻃﻮل ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻳـﺎ ﺻـﺪ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺎﺑﻪ (ﺗﺎ ﺣﺪ دﻗﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات) ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﻨﺪ. در ﻣﻮرد ﺗﻜﺮارﭘـﺬﻳﺮي در ﻣﻜـﺎن
ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻣﻜﺎن ﻋﻤﻠﻲ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺜﻼً در ﻛﻬﻜﺸـﺎﻧﻲ دﻳﮕـﺮ ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ اﻳـﻦ
ﻣﺸﺎﻫﺪه را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﻢ، وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﻫﺮﭼﻨﺪﻋﻠﻲاﻻﺻﻮل ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷـﺪ. در اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣـﻮارد در ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ »ﻓﺮض « ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻳﻚﺳﺎن (ﺗﺎ ﺣﺪﺧﻄﺎي آﻣﺎري) ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ. اﻳﻦ
ﻧﻜﺘﻪ در ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ »وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻴﻬـﺎﻧﻲ « ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد و ﺧﻄـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از آن را در ﻧﺘـﺎﻳﺞ
ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ.
ﻣﻨﺎﺑﻊ
ﭘﻮﭘﺮ، ﻛﺎرل .(1381) ﻣﻨﻄﻖ اﻛﺘﺸﺎف ﻋﻠﻤﻲ، ﺗﺮﺟﻤﺔﺳﻴﺪﺣﺴﻴﻦﻛﻤﺎﻟﻲ، ﺗﻬﺮان: ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ.
ﻛﺎﭘﻠﺴﺘﻮن، ﻓﺮدرﻳﻚ .(1388) ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ، ﻳﻮﻧﺎن و روم، ﺗﺮﺟﻤﺔﺳﻴﺪﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺠﺘﺒﻮي، ج 1 ، ﺗﻬﺮان: ﻋﻠﻤـﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ.
ﮔﻴﻠﻴﺰ، داﻧﻠﺪ .(1386) ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺣﺘﻤﺎل، ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﻣﺸﻜﺎﻧﻲ، ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺮﻳﻒ.
Ashok, K. Sujay, and Douglas, R. Michael (2004). ‘Counting Flux Vacua’, arXiv.org,
http://arxiv.org/abs/hep-th/0307049v3.pdf. Bailey, H. David (2013). ‘Is Evolution Falsifiable? ’, In Science Meets Religion,
http://www.sciencemeetsreligion.org/evolution/falsifiable.php. Barrau, Aurélien (2007). ‘Physics in the Multiverse’, LPAC,
http://lpsc.in2p3.fr/barrau/aurelien/CCDecMULTIV.pdf. Becker, K. Becker, M., and Schwarz, J. H. (2007). String Theory and M-Theory, Cambridge:
Cambridge University Press.
Bertsekas , P. Dimitri, and Tsitsiklis, N. John (2000 ). Introduction to Probability , Lecture Notes, M.I.T .
Breidenbach , M., Friedman, J. I., and Kendall, H. W. (1969). ‘Observed Behavior of Hihly Inelastic Electron-Proton Scattering’, SLAC- PUB- 650 .
Carr , Bernard (2007 ). Universe or Multiverse , Cambridge: Cambridge University Press. Douglas, R. Michael (2003). ‘The Statistics of String/M Theory Vacua’, arXiv.org ,
http://arxiv.org/abs/hep-th/0303194v4.pdf .
Douglas , R. Michael (2004). ‘Statistical Analysis of the Supersymmetry Breaking Scale ’, arXiv.org, http://arxiv.org/abs/hep-th/0405279v4.pdf .
Eddington , S. Arthur (1936 ). Relativity Theory of Protons and Electrons , Cambridge: Cambridge University Press .
Ellis , F. R. George (2006). ‘Issues in the Philosophy of Cosmology’, arXiv.org , http://arxiv.org/abs/astro-ph/0602280v2.pdf .
Everett , H. (1957a ). On the Foundations of Quantum Mechanics , Ph.D. Thesis, Princeton University, Department of Physics .
Everett , H. (1957b). ‘Relative State’ Formulation of Quantum Mechanics ’, Reviews of Modern Physics , Vol. 29 .
Guth , H. Alan (1981). ‘The Inflationary Universe, A Possible Solution To The Horizon And Flatness Problems ’, Phys. Rev , D 23, 347.
Kox , J. A., and Eisenstaedt, Jean (2005 ). The Universe of General Relativity , Center for Einstein Studies, Boston: Boston University Press .
Kragh , Helge (2012a). The Most Philosophically of all the Sciences , Karl Popper and Physical Cosmology , PhilSci Archive , http://philsci-archive.pitt.edu/9062 /.
Kragh , Helge (2012b). ‘Testability and Epistemic Shifts in Modern Cosmology ’, http://philsci-archive.pitt.edu/9294 /.
Liddle , R. Andrew (1999). ‘An Introduction to Cosmological inflation’, arXiv.org , http://arxiv.org/pdf/astro-ph/9901124v1.pdf .
Linde , D. Andrew (1982). ‘A New Inflationary Universe Scenario, A Possible Solution Of The Horizon, Flatness, Homogeneity, Isotropy, and Primordial Monopole Problems ’, Phys. Lett , B 108, 389 .
Linde , D. Andrew (1983). ‘Chaotic Inflation ’, Phys. Lett , B 129, 177 .
Linde , D. Andrew (2002). ‘Inflation, Quantum Cosmology and the Anthropic Principle ’, arXiv.org, http://arxiv.org/pdf/hep-th/0211048v2.pdf .
Longair , S. Malcolm (1974 ). Confrontation of Cosmological Theories with Observational Data ,
Dordrecht and Boston: D. Reidel Publishing .
Milne , E. Arthur (1935 ). Relativity , Gravitation, and World Structure , Oxford: Clarendon Press. Popper, Karl (1974). ‘Autobiography’, In The Philosophy of Karl Popper , Paul A. Schilpp (ed .),
La Salle, IL: Open Court Publishing House .
Psillos , S. (1999 ). Scientific Realism, How Science Tracks Truth , London and New York: Routledge .
Rickles , Dean (2013). ‘Mirror Symmetry and Other Miracles in Superstring Theory ’,
Foundation of Physics , Vol. 43, Issue 1 .
Sebastian , de Haro, Dieks, Dennis, ’t Hooft, Gerard, and Verlinde, Erik (2013 ). Foundation of Physics , Vol. 43, Issue 1.
Smolin , Lee (2004). ‘Scientific Alternatives to the Anthropic Principle’, arXiv: hep , http://arxiv.org/abs/hep-th/0407213v3.pdf .
Sober , Elliott (2008 ). Evidence and Evolution , The Logic Behind the Science , Cambridge: Cambridge University Press .
Stoeger , W. R., Ellis, G. F. R., and Kirchner, U. (2008). ‘Multiverses and Cosmology , Philosophical Issues’, In : arXiv:hep,http://arxiv.org/pdf/astro-ph/0407329v2.pdf .
Susskind , Leonard (2006 ). The Cosmic Landscape , String Theory and Illusion of Intelligent Design , New York: Brown and Co .
Susskind , Leonard (2013). ‘String Theory ’, Foundation of Physics , Vol. 43, Issue 1.
Tegmark , Max (1998). ‘Is the Theory of Everything’ Merely the Ultimate Ensemble Theory ?’, arXiv.org, http://arxiv.org/pdf/gr-qc/9704009v2.pdf .
Tegmark , Max (2007). ‘The Mathematical Universe’, arXiv: hep , http://arxiv.org/pdf/0704.0646v2.pdf. Van Dongen, Jeroen (2010 ). Einstein’s Unification , Cambridge : Cambridge University Press. Weinberg, Steven (2005). ‘Living in the Multiverse ’, arXiv:hep, http://arxiv.org/pdf/hep -
th/0511037v1.pdf .
Zwiebach , Barton (2009 ). A First Course in String Theory , Cambridge: Cambridge University Press
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان