سیاست‌گذاران همه کشورها خواهد بود.

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[07 Nov 2016]   [ ]

افق آینده پژوهی راهبردی: با این حال هر کشور براساس وضعیت خود مسیر متفاوتی را برای رسیدن به این اهداف طی خواهدکرد. با توجه به اینکه از روز گذشته توافق پاریس رسما اجرا شده است سوال اصل آن است که روندهای تکنولوژی، سرمایه‌گذاری و ژئوپلیتیک چگونه سیاست‌های مربوط به انرژی را در ایران و سراسر جهان شکل خواهدداد؟ در این بررسی مشخص شده که ژئوپلیتیک انرژی براساس 3 محور کاهش قدرت نفوذ تولیدکنندگان، تمرکز بر تامین نیاز شهروندان و افزایش همکاری‌های بین‌المللی در حوزه انرژی دچار دگرگونی خواهد شد.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، عدم ثبات در بازار، پیش‌بینی روند مصرف انرژی و آلودگی هوا را پیچیده کرده است. کاهش تقاضا قیمت نفت و گاز نیز به پیچیده‌تر شدن این وضعیت منجر شده است. براساس گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، ایران از سال 2004 شاهد افزایش 50درصدی مصرف انرژی بوده است. موضوعی که با توجه به عدم سرمایه‌گذاری‌های جدید در بخش انرژی کاهش توانایی صادرات کشور رابه دنبال داشته است. اگرچه در بسیاری از کشورها کاهش قیمت نفت امکان حذف یارانه‌ها را در اختیار دولت‌ها قرار داده، اما وضعیت پیچیده اقتصادی ایران همچنان مانعی بر سر راه همسان‌سازی قیمت انرژی با قیمت‌های جهانی است.

تردید درمورد آینده بازار انرژی، دولتمردان را با مشکل در برنامه‌ریزی مواجه کرده است. با وجود اینکه سازمان‌هایی نظیر BP، آژانس بین‌المللی انرژی، سازمان اطلاعات انرژی امریکا و اوپک به صورت مستمر اقدام به پیش‌بینی بازار می‌کنند اما این گزارش‌ها در بسیاری از موارد ناکار آمدند.

به صورت تاریخی تغییرات ژئوپلیتیک و وقوع حوادث غیر معمول و همزمان در تعداد وسیعی از کشورهای صادر‌کننده و واردکننده موجب هرچه پیچیده‌تر شدن وضعیت بازارهای انرژی می‌شود. به این دلیل سیاست‌گذاران به دنبال ایجاد ثبات بلندمدت در بازار هستند. بهبود شناخت از نقش فناوری، سرمایه‌گذاری و ژئوپلیتیک می‌تواند رسیدن به این هدف راتسهیل کند.

14منطقه مستعد تولید انرژی زمین گرمایی

سال‌هاست که محققان در تلاشند تا انرژی‌های تجدیدپذیر را جایگزین انرژی‌های کربنی سازند. انواع گوناگونی از این انرژی‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند اما امکان استفاده تمامی آنها در همه نقاط دنیا وجود ندارد. انرژی‌هایی نظیر زمین‌گرمایی، انرژی آبی، جداسازی کربن دی‌اکسید و ذخیره آن و زیست سوخت تنها در قسمت‌های خاصی از کره زمین قابل استفاده هستند.

ایران در شمار کشورهایی است که دارای ذخایر قابل توجه برای تولید برق از انرژی زمین گرمایی است و قابلیت تولید برق زمین گرمایی باظرفیت بیش از 200 مگاوات رادارد. براساس مطالعات محققان دانشگاه استنفورد بیش از 14 منطقه مستعد در این خصوص شناسایی شده‌اند. عملیات ایجاد نخستین ایستگاه تولید برق با ظرفیت 5 مگاواتی نیز در استان اردبیل آغاز شده است. با توجه به تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی و کاهش شدید بارندگی از سال 1386 کمتر از 5درصد از برق کشور از طریق نیروگاه‌های آبی تولید می‌شود. اگرچه با بهره‌برداری از نیروگاه گتوند، ظرفیت نیروگاه‌های آبی کشور نزدیک به 9700 مگاوات رسیده است اما با توجه به روندهای اقلیمی سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های آبی چندان به صرفه نیست.

جداسازی کربن دی‌اکسید و ذخیره آن نیازمند ساختار زمین‌شناسی خاصی است. این روش نیز باتوجه به عدم کاهش هزینه‌ها در مقایسه با روش‌های دیگر کمتر در سطح جهانی امکان توسعه خواهدداشت. زیست سوخت نیز تنهادر مناطقی مانندبرزیل که کشت به راحتی و در زمین‌های زیاد صورت می‌گیرد بطور گسترده استفاده می‌شود.

پیش‌بینی می‌شود انرژی هسته‌یی که برای مدت مدیدی به عنوان انرژی آینده شناخته می‌شد، شاهد رشد محدودی خواهد بود. با توجه به اینکه هزینه ایجاد برنامه‌های جدید هسته‌یی افزایش پیداکرده است، استفاده از انرژی هسته‌یی تنهادر صورت استفاده در مقیاس بزرگ همانند چین توجیه اقتصادی خواهد داشت. با ایان حال علاوه بر نیروگاه بوشهر، قرارداد ایجاد دو نیروگاه 1000مگاواتی دیگر با چین و روسیه بسته شده است. فناوری‌های مربوط به انرژی خورسیدی و بادی دارای آینده روشن‌تری خواهند بود. طی دهه گذشته تولید این دوانرژی شاهد کاهش چشم‌گیر هزینه‌ها بوده است. در بعضی از مناطق جهان این انرژی‌ها به قیمت‌های رقابتی با سوخت‌های فسیلی عرضه می‌شوند. همین امر باعث افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش شده که پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌یی را همراه داشته است. ایران یکی از کشورهای مناسبت در جهت تابش خورشید، روزهای آفتابی، درجه حرارت مناسب در نقاط مختلف با تابش خوب و شبکه‌های گسترده برق برای جابه‌جایی تولید انرژی الکتریکی از خورشیداست، زیرا در بین مدارهای 25 تا40 درجه عرضی شمالی قرار گرفته و میزان تابش خورشیدی آن بین 5/5 تا 5/4 کیلووات ساعت بر مترمربع در روز تخمین زده شده است که بالاتر ازمیزان متوسط جهانی است. در سال 2014 قرارداد برای افزایش ظرفیت تولید برق خورشیدی تا 550 مگاوات با یک شرکت آلمانی بسته شد. قرارداد دیگری نیز برای افزایش 1000مگاواتی ظرفیت تولید برق از انرژی خوریدی توسط کنسرسیومی از ایران، کره جنوبی و هند درخوزستان به امضا رسیده است. ایران در بخش فناوری جدید در تولید انرژی خورشیدی به‌شدت نیازمند کشورهای خارجی است. اگرچه برداشته شدن تحریم‌ها دستیابی به این فناوری‌ها را ساده‌تر ساخته است اماهمچنان سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه انرژی خورشیدی در ایران بسیار با اهمیت خواهد بود.

انرژی بادی دومین منبع تولید برق از منابع تجدیدپذیر در ایران محسوب می‌شود. در انجام پروژه پتانسیل‌سنجی بادی در ایران شرکت لامایر آلمان نیز به عنوان مشاور همکاری داشته است و براساس مطالعات شرکت مذکور پتانسیل بادی قابل استحصال در کشور در حدود 100هزار مگاوات برآورد گردیده است. در انتهای سال 1391 ظرفیت نیروگاه‌های در حال بهره‌برداری کشور 109مگاوات بوده است. با توجه به این مساله توسعه نیروگاه‌های بادی در اولویت دولت قرار گرفته انتظار می‌رود تا سال 2018، 5000مگاوات به ظرفیت تولید برق از انرژی بادی افزوده شود. در حال حاضر 15 مزرعه بادی در کشور فعال هستند که بسیاری از تجهیزات آنها در داخل کشور تولید می‌شوند، به تازگی این تجهیزات به کشورهای هند و آذربایجان صادر شده‌اند. این امر باعث ابراز علاقه شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی بادی در ایران شده است به صورتی که در سال 2015 قراردادی به ارزش 46میلیون دلار میان ایران و آلمان برای ایجاد یک مزرعه بادی در خوزستان به امضا رسید. همچنین در سال جاری نیز دانمارک برای ساخت توربین‌های بادی جدید با ایران به توافق رسیده است.

علاوه بر فناوری‌های تولید انرژی، فناوری‌های مربوط به ذخیره‌سازی و انتفال انرژی نیز در آینده از اهمیت بیشتری برخوردار خواهند بود. سرمایه‌گذاری‌های جدید در شبکه‌های هوشمند برای انتقال انرژی خواهد بود. باتوجه به اینکه تمامی انرژی‌های تجدیدپذیر به برق تبدیل می‌شوند، سلول‌های سوختی، باتری‌های لیتیومی و ایده‌های دیگر ذخیره‌سازی مانند ذخیره هیدروژنی و گرمایی نیز عمومی‌تر خواهند شد. به همین دلیل توسعه این فناوری‌ها بطور موازی با فناوری‌های تولید در تامین نیاز مصرف‌کنندگان حیاتی است.

اگرچه در درازمدت استفاده از گاز همراه با استفاده از دیگر سوخت‌های فسیلی کاهش خواهدداشت در مورد نقش آن در میان‌مدت تردیدهایی وجود دارد. ایران از لحاظ ذخایر گازی در مقام دوم و از نظر تولید گاز در رده چهارم جهان قراردارد. اما آنچه باعث پیچیده شدن وضعیت ایران در بخش گاز است مصرف بالای داخلی است. درحالی که کشورهای اروپایی درجهت کاهش مصرف گاز حرکت می‌کنند، رقابت شدیدی میان تولیدکنندگان گاز برای یافتن مشتری‌های جدید در شرق و آفریقا وجود دارد. رقابتی که ایران باتوجه به‌ عدم نوسازی زیرساخت‌های موجود، مصرف بالای داخلی وعدم راه‌اندازی پروژه‌های جدید در کوتاه‌مدت در آن جایی نخواهد داشت. تقاضای بلندمدت برای گاز وابسته به تصمیمات مربوط به آب وهوا، سرعت توسعه منابع انرژی جایگزین، پیشرفت بهینه‌سازی انرژی و بهبود زیرساخت‌هاست. با توجه به اینکه ایران امکان صادرات گاز را به صورت LNG تا یک دهه آینده نخواهد داشت، گزینه‌های صادرات محدود به خط لوله و حمل و نقل زمینی خواهد بود. در حال حاضر به غیر از گازی که از طریق خط لوله به کشورهای ترکیه و ارمنستان و به صورت محدود آذربایجان صادر می‌شود، کشور چین، کره جنوبی و هند از طریق کشتی و افغانستان و پاکستان از طریق حمل و نقل جاده‌یی واردکنندگان گاز ایران هستند. باتوجه به ذخایر عظیم نفت و گاز، پتانسیل‌های موجود در بخش تولید انرژی تجدیدپذیر و وجود زیرساخت‌های قابل ملاحظه در بخش برق جمهوری اسلامی ایران از نظر امنیت انرژی با چالشی روبه‌رو نخواهد بود. اما آنچه اهمیت دارد مدیریت مصرف انرژی است. قیمت پایین انرژی و تفکر دسترسی به منابع نامحدود انرژی موجب مصرف بالای انرژی در ایران شده است. تا پیش از این ادعا می‌شد سرانه مصرف انرژی و رشد اقتصادی دارای رابطه‌یی مستقیم با یکدیگر هستند اما در سال‌های اخیر وابستگی اقتصاد به انرژی و رشد اقتصادی دارای رابطه‌یی مستقیم با یکدیگر هستند اما در سال‌های اخیر وابستگی اقتصاد به انرژی کاهش یافته است. اگرچه راه‌ زیادی برای قطع وابستگی رشد اقتصادی و مصرف انرژی در پیش است اما با پیشرفت فناوری‌های جدید با قیمت‌های مناسب می‌توان به کاهش مصرف انرژی در همه بخش‌ها امیدوار بود. با توجه به میزان سرمایه‌ها و زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه تواند تولید انرژی کشور، مدیریت مصرف را می‌تواند بهترین راه‌حل در کوتاه مدت برای افزایش صادرات به ویژه در بخش گاز دانست.

3زمینه سرمایه‌گذاری در انرژی

در دنیا تمایل به سرمایه‌گذاری در انرژی در 3زمینه بیشتر مشهود است. نخستین مورد سرمایه‌گذاری در شیوه‌ها و فناوری‌های جدید انتقال انرژی است. باحرکت به سوی کاهش استفاده از سوخت‌ها فسیلی و تبدیل انرژی‌های تجدیدپذیر به انرژی الکتریکی، زیرساخت‌های انتقال و جابه‌جایی برق در آینده دارای اهمیت فزاینده‌یی خواهند شد. سالانه نزدیک به 30میلیارد دلار مصرف تهیه سوخت نیروگاه‌های برق در ایران می‌شود. درصد قابل توجهی از برق تولیدی به دلیل زیرساخت‌های قدیمی به هدرمی‌رود و با توجه به رشد سالانه 5/6درصدی مصرف برق، سرمایه‌گذاری برای نوسازی و تجهیز زیرساخت‌های برق برای صنعت برق ایران بسیار مهم خواهد بود.

با توجه به ایجاد جغرافیای جدید در تولید انرژی، انتقال سوخت به فواصل طولانی بوسیله خط لوله، کامیون‌ها و کشتی جای خود را به ژنراتورهای پیشرفته وشبکه‌هال الکتریکی هوشمند خواهد داد. اگرچه این اتفاق یکشبه نخواهد افتاد، اما به معنی تاثیرات عمیق در صنعت حمل ونقل وتجارت جهانی خواهدبود.

دومین بخشی که تمایل به سرمایه‌گذاری در آن افزایش یافته است یافتن راه کاهش هزینه‌یی انرژی‌های تجدیدپذیر برای چایگزینی سوخت‌های فسیلی است. با وجود آنکه همچنان ذخایر جدید نفتی در اندازه‌های بزرگ کشف می‌شوند اما جهان بر کربن‌زدایی تمرکز کرده است. باتوجه به کاهش مصرف انرژی توسط اقتصادهای پیشرفته‌ همراه با افزایش بهره‌وری امکان جایگزینی سوخت‌های فسیلی بامنابع انرژی غیر کربنی ایجاد شده است. ایران نیز با نگاهی به آینده باید استراتژی تنوع انرژی را در پیش گیرد. با اجرایی شدن برجام، امکان جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی تا حدی فراهم شده است. اگرچه چالش‌های اقتصادی و سیاسی زیادی در این راه موجود است. سومین بخشی که در سرمایه‌گذاری‌های آینده نقش مهمی خواهد داشت قانون‌گذاری و سیاست است. توافق پاریس نشان داد سیاست‌گذاران و دولتمردان می‌توانند در تعیین اهداف آینده بازار انرژی بسیار تاثیرگذار باشند. حضور پررنگ در مجامع قانون‌گذاری بین‌المللی در بخش انرژی باید در دستورکار دولتمردان جمهوری اسلامی قرار گیرد. زیرا سرمایه‌گذاران و نوآوران بخش انرژی با نگاه به محیط‌های سیاست‌گذاری و قیمت‌گذاری برای آینده برنامه‌ریزی خواهند کرد.

ژئوپلیتیک انرژی در آینده

در ژئوپلیتیک انرژی می‌توان 3 روند را برای آینده پیش‌بینی کرد. ابتدا کاهش قدرت نفوذ تولیدکنندگان. افزایش تنوع انرژی به معنی افزایش تولیدکنندگان و گزینه‌های پیش‌روی مصرف‌کنندگان خواهد بود. البته این به معنای قطع درآمد تولیدکنندگان اصلی نیست اما کاهش نفوذ آنان را به دنبال خواهد داشت. به عنوان نمونه اروپا سال‌هاست تلاش می‌کند تا با کاهش واردات گاز از روسیه و روی آوردن به تولیدکنندگان دیگر امنیت انرژی بیشتری را برای خود ایجاد کنند. اگرچه جایگزینی روسیه به عنوان تامین‌کننده اصلی گاز اروپا بسیار دشوار است اما کشورهای اروپایی با مدیریت مصرف، موفق به کاهش واردات خود شده‌اند. ایران نیز در مقاطعی با ترکمنستان در مساله واردات گاز با چالش مشابهی مواجه شده است. اگرچه خود هیچگاه نتوانسته از اهرم انرژی در فشار به دیگر کشورها استفاده کند.

دومین روند تمرکز بر تامین نیاز شهروندان است که شکل‌دهنده شیوه‌یی است که کشورها اهداف انرژی خود را دنبال خواهند کرد. سیاست‌های انرژی همچنان مساله مهم برای توسعه قدرت ملی و دفاع از قلمرو سرزمینی است، با این حال مستبدترین کشورهای دنیا نیز با توه به تامین نیاز شهروندان، سیاست‌های انرژی خود را تنظیم می‌کنند. حتی در میان تولیدکنندگان نیز توجه به نیازهای داخلی از اهمیت زیادی برخوردار است. بطور مثال نیجریه به دلیل عدم توانایی در تامین برق مورد نیاز خود و عدم اختصاص درآمدهای نفتی به شهروندان دهه‌هاست که درگیر ناآرامی‌های داخلی است.

در ایران نیز تامین نیاز داخلی به یکی از چالش‌های بزرگ مسوولان تبدیل شده است. مصرف بالای گاز و برق این دو صنعت کشور را با مشکلات فراوانی روبرو کرده بطوری که علاوه بر اختلال در صادرات در مواردی حتی منجر به واردات شده است. در سال‌های اخیر درگیری‌هایی در مورد آب در کشور روی داده است. حوادثی که می‌تواند در بخش انرژی نیز اتفاق بیافتد. خاموشی‌های متعدد، قطع آب در فصول گرم سال و تغییرات شدید اقلیمی در استان‌های جنوبی باعث ایجاد نارضایتی‌های مردم این مناطق شده است که می‌تواند در آینده باعث ایجاد ناآرامی گردد. سومین روند، افزایش همکاری‌ها در بخش انرژی در سطح بین‌المللی است. اگرچه پیش از این تلاش‌هایی در میان گروه‌هایی از کشورها با میزان موفقیت‌های متفاوت صورت گرفته بود (اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی) امکان نشستن گروه‌های متفاوت بر سر یک میز پدیده جدیدی است که ادامه‌دار خواهد بود. گفت‌وگوهای اقلیمی پاریس نمایانگر یکی از بارزترین تلاش‌های کشورها برای برنامه‌ریزی یک هدف مشترک در راستای مصرف انرژی است. گفت‌وگوهای وزیران انرژی گروه 20 و پروسه توافق انرژی از دیگر مثال‌های مهم در این بخش هستند.

چالش‌های پیش‌روی سیاست‌گذاران

برای مواردی که ذکر شد باید نکات کلیدی را در نظر داشت. در بخش فناوری، انتخاب تکنولوژی برتر چالش بزرگی خواهد بود. حمایت از بخش تحقیق و توسعه بدون تاکید بر توسعه یک تکنولوژی، بسیار مهم است. در بخش سرمایه‌گذاری در انرژی، دولت‌ها با مشکل تامین زیرساخت‌ها و تقاضای آینده روبرو خواهند بود.

ایران نیز همانند دیگر کشورها با این مشکلات روبرو خواهد بود. تعیین اهداف بلندمدت این امکان را فراهم خواهد کرد تا برنامه‌ریزی‌ها در جهت مناسب تنظیم شده و مشوق‌های سرمایه‌گذاری مناسب برای رسیدن به اهداف مشخص شوند. در بخش ژئوپلیتیک، حرکت به سوی انرژی متفاوت باعث ظهور برندگان و بازندگان خواهد شد. باید تلاش گرد ایران نیز از برندگان این تغییرات باشد. با تدارک زیرساخت‌های مناسب و فناوری‌های جدید و ایجاد آمادگی برای تمامی گروه‌ها و صنایع درگیر می‌توان به این مهم دست یافت.

صحنه جهانی انرژی در آینده پیچیده‌تر خواهد شد. راهبری این پیچیدگی نیازمند ایجاد نقشه راهی همراه با جزییات دقیق نیست بلکه نیازمند شناخت نکات کلیدی بازی و توانایی همسو شدن با این نکات برای رسیدن به اهدافی شفاف در بلندمدت است.

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

منبع: 77

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: 0] 

.

---