جايگاه اينترنت و رسانه‌هاي جديد در انتخابات
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
[20 Oct 2006]
[ فرنود حسنی]
سرویس گزارش ۲۷ مهر ۸۵ - ۱۱:۵۸ شماره ۲۵۶۹
فناوران اطلاعات - فرنود حسنی
ايران در آينده نزديك دو انتخابات مهم و بزرگ را پيش رو دارد. به دليل شفاف تر شدن مرز رقابت‌هاي گروهي و حزبي در سال‌هاي اخير و با توجه به تحولات ناشي از انتخابات گذشته مي‌توان اين دو انتخابات را كه اختصاص به خبرگان وشوراي شهر دارد، سرفصل تازه‌اي براي رقابت‌هاي آتي در عرصه سياسي و اجتماعي كشور و سكويي براي انتخابات دور بعد مجلس شوراي اسلامي و رياست جمهوري به شمار آورد.
با توجه به اينكه بر اثر توسعه فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي، به خصوص اينترنت، سطح دانايي و آگاهي در جامعه ايران نسبت به سال‌هاي اخير توسعه يافته است، پيش بيني مي‌شود گرايش نامزدهاي شركت كننده در هر يك از اين انتخابات به استفاده از رسانه‌هاي جديدي همچون وب سايت، وبلاگ و پيام‌هاي كوتاه به طرز قابل توجهي افزايش يابد. از اين رو قصد داريم در اين مجال به بررسي وضعيت رسانه‌هاي فناوري اطلاعات محور، به خصوص اينترنت، در عرصه انتخابات ايران بپردازيم.
انتخابات و فناوري اطلاعات
بحث كاربرد IT در فرايند انتخابات براي اولين بار در انتخابات دور ششم مجلس شوراي اسلامي مطرح شد؛ زماني كه مباحثات فراواني براي استفاده از سيستم‌هاي ماشيني شمارش راي در ايران مطرح شد و البته هيچ گاه فرجامي اجرايي نيافت. اولين جرقه‌هاي اهميت كاربري فناوري اطلاعات براي مديران در بحث كلاني همچون انتخابات به وجود آمد. از سوي ديگر، همزمان با انتخابات هفتمين دوره مجلس شوراي اسلامي و انتخابات رياست جمهوري سال 1380، اولين تلاش‌ها براي استفاده از رسانه‌هاي جديدي همچون سايت‌ها و وبلاگ‌هاي اينترنتي آغاز شد.
تقابل و تعامل رسانه‌ها و انتخابات
بزرگ‌ترين و مهم‌ترين ابزار رسانه‌اي انتخابات‌هاي پيشين، راديو و تلويزيون بودند و بسياري از مردم مبناي تصميم گيري خود را جلسات مناظره و يا فرصت‌هاي تبليغي مي‌دانستند كه صدا و سيما در اختيار كانديداها مي‌گذاشت. اما در شرايطي كه انتخابات با وسعتي ملي و تحت عنوان شوراها و مجلس اتفاق مي‌افتد عملا اين رسانه‌ها نقش تبليغي خود را از دست مي‌دهند و بيش‌تر رويكرد ترويجي پيش مي‌گيرند.
از سوي ديگر، به دليل عدم توسعه مناسب رسانه‌هاي عمومي فناوري اطلاعات محور، تمامي فرايند رقابت تبليغاتي در روزنامه‌ها و پوستر‌هاي كاغذي رقم مي‌خورد و به دليل محدوديت‌هاي موجود، هزينه‌هاي هنگفت تبليغات مكتوب با كاركردي نامطلوب بر دوش جامعه گذاشته مي‌شد.
اين در شرايطي بود كه تا حتي دور ششم انتخابات رياست جمهوري به دليل شرايط خاص كشور و آشنايي مردم با افراد شاخص نظام، معمولا گرايش اكثريت آرا از قبل قابل پيش بيني بود و اين موضوع اثر رسانه‌ها را بر سرنوشت انتخابات تا حدي بي تاثير و كم رنگ مي‌ساخت. در انتخابات سال 1376 با پر رنگ تر شدن جناح بندي‌هاي سياسي و اهميت يافتن ارگان‌هاي مطبوعاتي، احزاب و گروه‌ها، نقش نشريات مكتوب به خصوص پوستر‌ها و بروشور‌ها و روزنامه‌ها در اطلاع رساني بسيار پر رنگ تر شد به گونه‌اي كه در روزهاي پاياني تبليغات انتخابات رياست جمهوري 1376 تيراژ و مخاطب روزنامه‌هاي آن زمان بسيار زياد و به طبع، تاثير فكري آنها در ميان مردم بيش‌تر شد. در سال 1380 رسانه برتر انتخابات رياست جمهوري، روزنامه‌ها بودند و بسياري از گفتمان‌ها و مباحثات طرف‌هاي رقيب در روزنامه‌ها دنبال مي‌شد. در سال‌هاي بعدي، گسترش و رشد استفاده از اينترنت در ميان لايه‌هاي تحصيلكرده جامعه باعث شد تا به تدريج روزنامه‌ها رقيب رسانه‌اي جديدي را براي خود احساس كنند، به گونه‌اي كه حتي برخي از احزاب با راه اندازي سايت‌هاي اينترنتي، ارگان‌هاي خبري خود را به محيط وب منتقل كردند و جالب اينكه بسياري از روزنامه‌ها نسخه‌هاي اينترنتي نيز منتشر ساختند.
در خلال همين سال‌ها، يعني درست پس از انتخابات رياست جمهوري سال 1380، ناگهان شاهد بوديم كه توجه به اينترنت و راه اندازي وب سايت‌هاي خبري و تحليلي در حوزه سياسي و اجتماعي بسيار قوت گرفت و خبرگزاري‌ها و سايت‌هاي مختلفي به راه افتادند. ه هر حال، علاقه مندان به انتشار اخبار و تحليل‌ها با راه‌اندازي وبلاگ‌ها و پس از آن سايت‌هاي اينترنتي توانستند تاريخ جديدي را براي ژورناليسم تحليلي-خبري در وب رقم بزنند. مقبوليت اينترنت به عنوان رسانه بين المللي به حدي زياد شد كه بسياري از علماي مذهبي ايران و همچنين رجال سياسي در فاصله سال‌هاي 1380 تا 1384 راه اندازي سايت اينترنتي را تجربه كردند.
هر چند كه اين تحولات، در يك دوره خاص در ميان فعالان حوزه فناوري اطلاعات و كاربران ايراني اينترنت بحث‌ها و مجادلات فراواني ايجاد كرد اما به هر حال به دليل ارزاني و سادگي راه اندازي وبلاگ يا وب سايت، نفوذ و حوزه گسترده توليد محتوا و تنوع حوزه‌هاي محتوايي در اينترنت بسيار زياد است.
باري، در چنين شرايطي رجال سياسي به دنياي وب گام گذاشتند و از اين طريق خود را با فناوري‌هاي جديد و نياز‌هاي مخاطبان همگام ساختند.
انتخابات 1384 و رقابت در عرصه اينترنت
تاثير فوق العاده فناوري و موقعيت خاص ايران و آگاهي يافتن كانديداها به اهميت پديده IT و به ويژه اينترنت باعث شد تا در آستانه انتخابات رياست جمهوري در سال1384 شاهد اتفاقات و اقدامات بديعي در قبال فعاليت‌هاي اطلاع رساني و حتي تبليغي تمامي كانديداها باشيم؛ موضوعي كه در دوره‌هاي پيشين سابقه نداشت و همانطور كه اشاره شد عرصه رقابت هيچ گاه از رسانه‌هاي مكتوب و صدا و سيما فراتر نمي رفت.
اينترنت رسانه برتر انتخابات 1384
در عصر حاضر، اينترنت به عنوان يك رسانه با گستره جهاني و ابعاد مختلف كه شامل پوشش متن، صدا و تصوير مي‌شود، به عنوان رسانه برتر شناخته مي‌شود. رسانه‌هايي همچون راديو، تلويزيون، ماهواره، تله تكست و... با وجود ماهيت كاري اطلاع رساني، از تنوع كاري موجود در اينترنت برخوردار نيستند، چرا كه يكي از اصول و عوامل مطلوبيت يك رسانه، كاهش يا حذف قيد زمان و مكان براي مخاطب است.
با اين توضيح مي‌توان گفت كه اينترنت به دليل امكانات گسترده اش قادر است در حد بالايي مرز زمان و مكان را براي دسترسي مخاطب به اطلاعات مورد نظر كاهش دهد، يعني تمامي افراد در هر نقطه از دنيا با ورود به اينترنت چه نشاني اينترنتي شما را بدانند و مستقيما به سايت شما وارد شوند و چه از طريق موتورهاي جست‌وجو، در طول 24 ساعت شبانه روز و هفت روز هفته قادر هستند ارتباط خود را با شما برقرار كنند. اين موضوع تاثير بسيار زيادي در گزينش اينترنت به عنوان رسانه اول در عصر اطلاعات دارد.
شرايط سخت رقابتي و كشمكش‌ها و بحث‌هاي فراوان درون گروه‌ها و بين گروه‌ها، حساسيت بين المللي انتخابات ايران، اهميت حضور حداكثري، كاهش رغبت عمومي به استفاده از روزنامه و... باعث شده تا كانديداهاي انتخابات و گروه‌ها و احزاب مختلف براي گرم كردن تنور انتخابات و برقراري ارتباط با گروه كثيري از افراد تحصيلكرده و آشنا به فناوري‌هاي روز توجه كنند و سرمايه گذاري خاصي براي استفاده از اينترنت به عنوان رسانه داشته باشند. راه اندازي سايت‌هاي شخصي توسط كانديداها از چند ماه قبل از انتخابات و تلاش براي معرفي برنامه‌ها و اهداف، از جمله فعاليت‌هاي آشكار اين افراد است. آنها مي‌دانند كه امروز منبع اصلي كسب اخبار و اطلاعات بسياري از جوانان، اينترنت است و به همين منظور، براي معرفي خود و برقراري ارتباط با جوانان به استقبال آن رفته‌اند و سعي كرده‌اند جايي در اين عرصه براي خود باز كنند. از سوي ديگر با توجه به اينكه انتخابات رياست جمهوري يك رويداد ملي با تاثيرات بين المللي است و از اين جهت ذاتا با انتخابات مجلس و شوراها تفاوت دارد لذا تبليغات و اطلاع‌رساني آن با ابزار سنتي و محدود به هيچ وجه كارا نخواهد بود. از همين رو، تبليغات در اين شرايط نيازمند يك رسانه كارا و موثر با نفوذ در ميان لايه‌هاي انديشمند و متفكر جامعه است كه بتواند زمينه اطلاع رساني بين المللي را نيز فراهم كند. با اين حساب، اينترنت مي‌تواند بهترين گزينه رسانه‌اي براي انتخابات رياست جمهوري باشد. تاثير اين قضيه تا حدي است كه بسياري از روزنامه‌ها در انتشار اخبار مربوط به كانديداها، منابع خبري خود را وب سايت‌هاي شخصي آنها اعلام مي‌كنند.
تمركز رسانه‌اي و بافت جمعيتي كاربران اينترنت
آمار‌هاي ضد و نقيضي از تعداد كاربران اينترنت ارايه شده است ولي طبق برنامه‌هاي توسعه اينترنت در ايران، بايد هم اكنون قريب به ده ميليون كاربر ايراني به اينترنت دسترسي داشته باشند. در شرايط حاضر و با توجه به اينكه درصد بالايي از كاربران اينترنت را جوانان تشكيل مي‌دهند؛ جمعيتي كه يا تا كنون حضور در انتخابات را تجربه نكرده‌اند و يا فقط يك بار امكان راي دادن پيدا كرده اند. در اين شرايط و با طرز تفكر و روحيه خاصي كه از جوانان براي استفاده از فناوري‌هاي نو سراغ داريم، مي‌توان اذعان كرد كه در شهرهاي مختلف، به ويژه در شهرهاي بزرگي همچون تهران، مشهد، تبريز، اصفهان و شيراز، عده زيادي از جوانان از طريق رايانه‌هاي شخصي و كافه‌نت‌ها، ساعتي را براي اتصال به اينترنت براي دريافت اطلاعات و برقراري ارتباط با ساير همسالان خود اختصاص مي‌دهند. اين جمعيت كثير كه به دليل رويارويي با اخبار و تحليل‌هاي گوناگون و مطالعه آرا و نظرات موافقان و مخالفان داخلي و خارجي به ذهنيت روشن تري براي تصميم گيري خود مي‌رسند مطمئنا به صورت مستقيم و غير مستقيم بر سرنوشت انتخابات موثر خواهند بود. بي‌شك كانديداهاي اين دوره از اين عده تاثيرگذار غافل نيستند و درصد قابل توجهي از برنامه‌هاي تبليغي و اطلاع رساني خود را متوجه بهره برداري هر چه بهتر از بستر اينترنت براي جذب جوانان و جذب آراي ايشان به نفع خود مي‌كنند؛ نظير اتفاقي كه در سال 1384 در عرصه رقابت‌هاي انتخابات رياست جمهوري افتاد و فقط يكي از سايت‌هاي پر بيننده وب فارسي به نام پرشين بلاگ توانست از هفت كانديداي مختلف آگهي دريافت كند. اين در حالي بود كه همه كانديداها اقدام به راه اندازي سايت و معرفي ديدگاه‌هاي خود نسبت به مسايل روز و سوابق كاري و علمي خود كرده بودند.
تعداد كاربران اينترنت در ايران
در خصوص اين آمار تعداد كاربراني كه از يك اشتراك اينترنت استفاده مي‌كنند مورد توجه قرار مي‌گيرد. اما در كشور درحال توسعه‌اي چون ايران، انواع ديگري غير از اشتراك مثل استفاده از كافه‌نت‌ها و نيز دسترسي‌هاي شراكتي در محاسبات لحاظ مي‌شوند.
جديدترين آمارها نشان مي‌دهند كه هم‌اكنون 220 شهر ايران به اينترنت دسترسی دارند كه اين رقم در سال 2005 به 361 شهر افزايش يافته است. به اين ترتيب، ضريب نفوذ اينترنت از صفر در سال 1994 به 3/5 در سال 2003 افزايش يافته است و طبق برآوردهای صورت گرفته، شمار كاربران اينترنت در سال 2004به 5 ميليون و 600 هزار نفر و در سال 2005 به 15 ميليون رسيد و تا سال 2007به 35 ميليون نفر افزايش مي‌يابد.
وبلاگ‌ها و پرشين بلاگ كانون توجه كانديداها
در شرايط حاضر، يكي از مهم‌ترين كانون‌هاي حضور، توجه و فعاليت جوانان در اينترنت، وبلاگ‌ها هستند. به دلايل مختلفي كه خارج از حوصله اين مقاله است وبلاگ نويسي در چهار سال گذشته رشد بسيار زيادي در ايران داشته است. به ويژه قديمي‌ترين و بزرگ‌ترين سرويس دهنده وبلاگ‌هاي فارسي يعني پرشين بلاگ كانون توجه بسياري از جوانان بوده است. طبق آمار ارايه شده فقط روي سرورهاي پرشين بلاگ 400هزار وبلاگ فعال شده‌اند كه تصور حتي ارسال يك پاراگراف متن در هفته مي‌تواند نشان دهنده تاثير چشمگير آن در ايجاد محتواي فارسي در وب باشد. آمارها نمايانگر ماهانه 3 ميليون بازديدكننده در ماه براي سايت‌ها و وبلاگ‌هاي پرشين بلاگ است. از سوي ديگر، با راه‌اندازي وبلاگ سرويس‌هاي مختلف و متنوع در يكي دو سال اخير و كشش بسيار زياد اين عرصه براي جذب كاربران جديد، زمينه براي شكل‌گيري كانون‌هاي رفت و آمد كاربران حرفه‌اي اينترنت فراهم شده است. وبلاگ نويسان يا خوانندگان آنها افرادي هستند كه سعي مي‌كنند از طريق اين رسانه ديدگاه خود را منتقل كنند و يا از طريق نوشتن نظر به بيان ديدگاه‌هاي خود نسبت به موضوعات مختلف بپردازند. بنابراين با توجه به نزديك شدن به انتخابات قابل پيش بيني است كه كم‌كم تعداد وبلاگ‌هاي سياسي و محتواي مرتبط با سياست و انتخابات افزايش قابل توجهي پيدا كند. اين شرايط باعث شده تا كانديداهايي كه عزمي جدي براي انتخابات دارند. دست روي اين كانون مهم حضور جوانان در وب بگذارند و سعي كنند با تبليغات گسترده، توجه و اهميت خود را براي جلب نظر جوانان نشان دهند. زبان ساده وبلاگ‌نويسي، بهترين و گزنده‌ترين زبان نقد افراد و گروه‌هايي است كه قصد دارند در انتخابات آتي به رقابت بپردازند، بنابراين مطمئنا كانديداها و هواداران آنها اين رسانه موثر را فراموش نخواهند كرد.
سايت‌هاي اينترنتي فعال در زمينه انتخابات
اهميت انتخابات و تاثيرات اينترنت به عنوان رسانه به حدي است كه سايت‌هاي فراواني در اين زمينه به صورت مستقيم و غيرمستقيم فعال شده و يا خواهند شد و به نشر مطلب مي‌پردازند. با توجه به تعداد كثير سايت‌ها و خبرگزارهايي كه بيش‌تر آنها نيز منتسب به گروه‌ها و افراد خاصي هستند و رويكرد سياسي را مهم‌ترين مقوله خبري خود قرار داده‌اند، انتظار مي‌رود با توسعه كمي و كيفي بسيار زيادي كه در اين‌گونه سايت‌ها رخ داده است شاهد رقابت‌هاي بسيار جالب و موثري براي تبليغات مستقيم و غير مستقيم گروه‌ها و افراد شركت كننده در انتخابات باشيم. در چنين شرايطي و با توجه به دولتي بودن رسانه‌هاي راديويي و تلويزيوني و ممنوعيت‌هاي پخش تبليغات مستقيم در اين رسانه‌ها، سايت‌هاي اينترنتي به نوعي ارزان‌ترين و بهترين عرصه براي تبليغات انتخاباتي خواهند بود.
انتخابات سال 1385 و پيش بيني رسانه منتخب
دلايل بسيار زيادي را مي‌توان در پيش بيني گرايش بيش از پيش نامزدهاي سه انتخابات پيش رو به استفاده از اينترنت به عنوان ابزار رسانه‌اي ياد كرد. از جمله اين موارد مي‌توان به بحث گراني كاغذ و خدمات چاپ، گراني هزينه‌هاي تبليغات در روزنامه‌ها، عدم امكان استفاده از برخي نشريات مهم براي بهره‌برداري تبليغاتي، سادگي و سرعت انتشار اطلاعات و اخبار و همچنين توجه بسيار زياد رسانه‌هاي مكتوب و سايت‌هاي اينترنتي به منابع خبري آنلاين، رقابتي تر شدن فضاي وب فارسي در اثر افزايش محتوا و توسعه دسترسي به اينترنت در كشور و... اشاره كرد.
از سوي ديگر، تعدد و تكثر انتخابات و كانديداها در سراسر كشور باعث مي‌شود نوعي سردرگمي رسانه‌اي نسبت به انتخابات و مخاطبان رسانه‌ها پديد آيد كه كانديداها با انتقال بخش زيادي از حجم اخبار و اطلاعات به سايت‌هاي اينترنتي مي‌توانند باعث افزايش آگاهي و ديد عمومي نسبت به خود و گروه متبوعشان شوند.
البته با توجه به توسعه سرويس‌هاي تلفن همراه و افزايش دسترسي عمومي به اين وسيله ارتباطي و امكاناتي همچون سرويس‌هاي پيام كوتاه، اين احتمال مي‌رود كه برخي از كانديداها و گروه‌ها به دليل عدم وجود محدوديت‌هاي تبليغي از طريق پيام كوتاه، از رويكردهاي تبليغي يا دست كم ترويجي براي انتخابات امسال استفاده كنند. كه البته اين كار مي‌تواند در نوع خود بديع باشد چرا كه گستره سرويس‌هاي ارسال پيام كوتاه تا سال‌هاي اخير به حدي نبود كه بتوان به عنوان رسانه تبليغي از آن بهره جست.
پيش‌بيني رسانه انتخابات آينده
رشد و توسعه رسانه‌ها در ايران هميشه با چالش همراه بوده، ورود هر يك از رسانه‌ها يا ابزار رسانه‌اي در دوره‌هاي مختلف زماني، تبعات و جبهه گيري‌هاي عمومي و دولتي خاص خود را به همراه داشته است. در حال حاضر بيش‌ترين چالش‌ها گريبانگير رسانه ماهواره شده است خبرهاي مختلفي از مجلس براي استفاده كنترل شده ماهواره به گوش مي‌رسد كه با توجه به تلاش دولت ايران براي توسعه شبكه‌هاي ماهواره‌اي در دنيا و پذيرفته شدن ماهيت مفيد ماهواره براي كاربري كنترل شده در داخل مرزهاي جمهوري اسلامي ايران، به نظر مي‌رسد كه كشور در حال تجربه دوران گذار خود با اين رسانه است و با توجه به موج نو گرايش به اين رسانه پيش‌بيني مي‌شود بخش عمده‌اي از رقابت‌هاي رسانه‌اي در انتخابات رياست جمهوري سال 1388 در عرصه ماهواره و با استفاده از شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان صورت بگيرد.
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
منبع: روزنامه فناوران اطلاعات
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان