وحید وحیدی مطلق
مقدمه
وارن بافت، سرمایه گذار برتر و پیش گوی برجسته، در آخرین نامه خود به سهام داران شرکت خود می نویسد: " غیب گویانی که از فاجعه آینده سخن می گویند یک عامل بسیار مهم را که قطعیت دارد نادیده گرفته اند. اینکه خیلی مانده است تا توان بالقوه انسان ته بکشد". یک استعاره مناسب برای درک ماهیت تحولات آینده جهان عبارت است از چرخه های فصلی. این درک و برداشت بدان معناست که در مناظره ویلیام هلال – مایکل مارین (2011) احتمال رخداد سناریوهای آینده روشن و تاریک جهان در درازمدت به ترتیب بیشتر از 70% و کمتر از 30% است. در هر راه حل جهانی به منظور حرکت سریع تر به سمت سناریوی آینده روشن، پژوهشگران و فعالان گوناگون باید بر دنیای درونی تک تک افراد تمرکز کنند. به بیان دیگر، مردم باید یک باور راسخ به امکان بهتر شدن اوضاع جهان داشته و دیگران را هم تشویق کنند که به چنین باوری برسند.
ارزیابی تحلیل روند
اگر کسی مدارک و شواهد بیان شده به نفع سناریوهای مشخصا روشن یا تاریک درباره آینده جهان را در مناظره هلال- مارین بخواند و کتاب ها و روندهای مورد اشاره آنها را بشمارد متوجه می شود که در این مناظره بین دو آینده پژوه برجسته جهان، یک سمت گیری به نفع مایکل مارین (آینده پژوه بد بین) وجود دارد به صورتی که احتمال 20/28 یا 70% را برای سناریوی آینده تاریک جهان و در نتیجه علیه ویلیام هلال (آینده پژوه خوش بین) وجود دارد به صورتی که احتمال 8/28 یا 30% را برای سناریوی آینده روشن جهان نتیجه می دهد.
اما باید توجه داشت که در این مناظره به تعدادی از آثار مهم آینده پژوهی با مضمون خوش بینی هیچ اشاره ای نشده است. به عنوان مثال، ماکس سینگر در کتاب اخیر خود تحت عنوان تاریخ آینده (2011) استدلال می کند که از سال 1800 میلادی تا کنون ما شاهد یک روند انتقالی درازمدت در تاریخ جهان بوده ایم که نشان می دهد هر ساله تعداد بیشتری از مردم جهان از سیطره جنگ، فقر، و استبداد که ویژگی های اصلی جوامع سنتی هستند خارج شده و وارد دنیای مدرن می شوند. بهار عربی تنها یکی از شاخص های چنین کلان روندی است که می تواند در آینده پتانسیل بیش از 300 میلیون نفر را آزاد کند. بر طبق برآوردهای موجود، تولید ناخالص داخلی قاره آسیا ممکن است از 17 تریلیون دلار در سال 2010 به رقم 174 تریلیون دلار در سال 2050 رسیده و بدین ترتیب سهم آن در تولید ناخالص داخلی جهان دو برابر شده و به رقم 52% برسد ( بی بی سی، 2011). می چیو کاکو در کتاب فیزیک آینده (2011) پیش بینی می کند که در آینده جابجایی های غیر منتظره پارادایم ها و فنآوری های تحول ساز بنیادی رخ خواهند داد. پیام او ساده است: شما باید همیشه منتظر شگفتی های مثبت در دهه های آینده باشید. تام لومباردو در کتاب خردمندی، آگاهی و آینده (2011) آینده ای را با عبارت روشن گری جمعی نوین وصف می کند که بسیاری از آینده پژوهان حرفه ای آن را " یک جهش چشمگیر در کارکرد ذهنی جمعی بشریت" تلقی می کنند.
قضاوت افراد درباره احتمال رخداد سناریوها به شدت بستگی به این دارد که سناریوها چگونه و در چه قالبی ارائه شوند. کاهنمن و تورسکی (2000) درباره حساسیت زیاد انسان ها به اساسا یک صورت مساله که در قالب های متفاوتی عرضه می شود، مطالعات فراوانی انجام داده اند. چنین حساسیتی به شدت قضاوت درباره سناریوهای آینده را تحت تاثیر قرار می دهد و کاهنمن خود تاکید می کند که " ذهن انسان آنطور طراحی نشده است که بتواند به انسجام دست یابد." برخورداری از چندین زبان در ذهن این حساسیت را بیشتر از این هم می کند. واضح است که تا آنجا که به واقعیت جهان مربوط می شود، هر چقدر ناظران و تحلیل گران پر کار و هوشمند باشند، تا زمانی که به زبان انگلیسی مطالبی منتشر نکنند، در سطح جهانی تقریبا وجود ندارند.
صورت مساله هلال – مارین (2011) تنها یک نمونه از فراروایت های بدیل مطرح شده در آینده پژوهی است ( مثلا بانکز، لمپرت، و پوپر 2003، شوارتز 1992، دیتور 2009 را ببینید). دالمیر (2011) جهان کنونی را همچون یک بیمارستان بزرگ می بیند که شهروندان آن ( بخوانید بیماران) نیازمند بستری در واحد سی سی یو و آی سی یو هستند. شواهدی متعددی وجود دارد که نشان می دهد استعاره ها تا چه حد زیادی بر قضاوت افراد درباره شدت رخداد های آینده و پیامدهای آنها تاثیر می گذارند ( تیبودیو و بورودیتسکی 2011، کاهان 1992).
با این وجود، چرخه های فصلی یکی از معدود استعاره هایی است که در آزمون زمان سربلند بیرون آمده است، اگر چه شاید در آزمون انسان ها که عمر کوتاهی دارند و نمی توانند خود شاهد باشند که پس از هر سقوط بزرگی یک خیزش بزرگ رخ خواهد داد، پذیرفتن چنین استعاره ای دشوار باشد. مردم همچنین " با یک خلق و خوی ناصبور زاده می شوند، هرگاه اوضاع بد می شود آنگاه ناله و فریاد می کنند و هر گاه اوضاع خوب می شود، آن را برای خود خواسته و از بقیه منع می کنند" (قرآن: 70:1920). و آنها آنقدر صبور نیستند که ببینند که "باران پائیزی و بهاری خواهد آمد" ( انجیل: یعقوب 5:7، تثنیه 11:14، ارمیا 5:24، یوئیل 2:23)
ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در حال کم کردن سرعت خود هستند در حالیکه سایر کشورها تقلا می کنند که به آنها برسند. اگر تحولات دنیا را از این منظر ببینیم می توان جهان آینده ای را انتظار کشید که در آن همه کشورها به صورت تدریجی به باشگاه کشورهای مدرن خواهند پیوست. چشم اندازی که درآن دانش مفید و حکومت خوب به صورت یکنواخت در جهان توزیع شده باشد محقق نخواهد شد مگر اینکه پیشگامان جلو رفته بایستند تا بقیه به آنها برسند.
در چارچوبی که هلال – مارین (2011) از مگا بحران جهانی ارئه می دهند ما برای چهار سناریوی 1) سقوط به سمت فاجعه، 2) تقلا به سمت بد تر شدن، 3) تقلا به سمت بهتر شدن، و 4) خیزش به سمت بلوغ تمدن انسانی احتمالات عینی را نمی دانیم. بنابراین باید از شرط بندی های دارای عدم قطعیت برای تعیین وزن های تصمیم یا احتمالات غیر جمع پذیر استفاده کنیم. به پیروی از کاهنمن و تورسکی (2000) می توان بر شرط بندی های ساده در قالب (100، الف) تمرکز کرد. به این معنی که اگر سناریوی الف رخ دهد 100 دلار نصیب می شود و اگر رخ ندهد آنگاه نه چیزی عاید می شود و نه چیزی از دست می دهیم. پس از مرور قوت مدارک و شواهد به نفع هر چهار سناریو و آنگاه بر ساختن چارچوب ذهنی شخصی و با این فرض که توان تابع ارزش برای عایدی بر روی این شرط بندی 0.88 است، وزن های تصمیم هر یک از سناریوها به این صورت محاسبه شدند:
وزن خیزش به سمت بلوغ تمدن انسانی= 0.91
وزن تقلا به سمت بهتر شدن= 0.73
وزن تقلا به سمت بدتر شدن= 0.54
وزن سقوط به سمت فاجعه = 0.13
بر اساس این وزن های تصمیم بر روی شرط بندی عدم قطعیتی شامل چهار سناریو که دربرگیرنده افراز دو گانه سناریوهای آینده روشن و تاریک جهان می شود و سپس نرمال کردن، می توان گفت که احتمال سناریوهای آینده روشن و تاریک جهان به ترتیب عبارتند از 71% و 29%.
من نیز مانند ویلیلام هلال، آینده پژوهی هستم که وزن بزرگی را برای پیشرفت های علم و فنآوری در آینده قائل هستم. بویژه اینکه در کنفرانس از نو ساختن برج بابل ادعا کردم که به برکت تکامل مصنوعی مغز انسان ها در آینده ما شاهد سطوح افزایش یافته همکاری بین جمعیت های انسانی در کره زمین خواهیم بود (مطلق 2011). همچنین در یک افراز بیشتر سناریوی آینده روشن، من درباره فنآوری های مرتبط با آگاهی و هوشیاری، بویژه علوم زیستی و فنآوری حیات، بحث کرده و امکان افزودن آگاهی و هوشیاری همه گیاهان و جانواران را به وضعیت جهانی آینده و بنابراین بازتر شدن و به تبع آن افزایش وزن تصمیم یا احتمال قضاوتی سناریوهای متعلق به گروه آینده روشن را مطرح ساخته ام ( مطلق 2011).
علاوه بر این، بنابر بینش های برآمده از نظریه تصمیم کاهنمن - تورسکی به نکته جالبی می توان توجه کرد. مایکل مارین نسبت به سناریوی خیزش به سمت بلوغ تمدن انسانی که توسط ویلیام هلال مطرح شده است دیدگاهی کاملا غیر ممکن یا بی وزن دارد. اثر امکان پذیری در نظریه مذکور می گوید که یک استراتژی استدلالی در این مناظره برای ویلیام هلال علیه مایکل مارین می تواند این باشد که مارین متقاعد شود که یک شانس وجود دارد، حتی اگر بسیار ناچیز باشد، که سناریوی خیزش به سمت بلوغ تمدن انسانی شاید واقعا اتفاق بیافتد. اگر این امکان ناپذیری در نظر مارین به امکان پذیری تبدیل شود آنگاه تاثیر این تغییر نظر بر تابع وزن اصلاح شده یا احتمالات قضاوتی، بیشتر از زمانی خواهد بود که ویلیلام هلال زمان و تلاش خود را صرف این کند تا مایکل مارین بپذیرد که تقلا به سمت بدتر شدن احتمالش کمتر و تقلا به سمت بهتر شدن احتمالش بیشتر است.
راه حل جهانی
پیشنهاد استعاره های مختلف برای درک تحولات جهانی مانند چرخه های فصلی، تولد دوباره (مانند پرنده اسطوره ای ققنوس) و ماشین های پنچر شده یا موتور جوش آورده در یک مسابقه ماشین رانی به خودی خود راه حل نهایی برای مگا بحران جهانی نیست. اگر مدیریت جهان را به دست نوآوران فنآوری بدهید معنایش این است که راه حل های آنها همیشه در قلمرو بیرونی خواهد بود. اگر ترافیک سرسام آور در خیابان ها باشد پیشنهادشان این است که خیابان ها و جاده های بیشتری ساخته شود. اگر مردم خواستار شادی باشند آنها ابزارهای مالی طراحی می کنند تا مردم لذت بیشتری را خریداری کنند. اگر مردم خواستار دانش بیشتر باشند آنها سقف پهنای باند اطلاعات را افزایش می دهند. در واقع آنها به سمت لایه های عمیق تر نمی روند تا ارزش ها و جهان بینی ها را تغییر دهند. اگر ما آنقدر نا شکیبا هستیم که می خواهیم در طول عمر خود شاهد خیزش بزرگ مجدد، تولد دوباره، و قرار گرفتن مجدد ماشین های رشد بر روی جاده باشیم آنگاه باید اذعان کرد که راه میان بر جهانی قطعا در آموزش نوآوران اجتماعی نهفته است. این نوآوران باید "جهان درونی منحصر به فرد تک تک انسان ها یا همان قلمرو پنهان هویت، قصد، و انگیزه انسان" را هدف بگیرند زیرا "اینجاست که موضوعات جهانی قالب بندی شده و فهمیده می شوند" ( اسلاتر 2010). در این میان، توجه ویژه ای را باید به سمت فضیلت های شخصیتی زیر مبذول داشت که آگاهی عالی تری را نسبت به آینده محقق می سازند ( لومباردو 2011):
1- پذیرش مسوولیت در قبال خود ( که برای گریز از حس بیچارگی در برابر آینده لازم است)
2- انضباط و تعهد ( که برای مقابله با آشفتگی و نسبی گرائی لازم است)
3- تعالی ( که برای تمرکز بر آینده بشریت و نه صرفا آینده خود لازم است)
4- شجاعت (که برای تصمیم گیری در شرایط عدم قطعیت لازم است)
5- امید و خوش بینی (که برای پرهیز از افسردگی لازم است)
6- عشق (که برای بیرون آمدن از پوسته انزوا لازم است)
7- تعادل و میانه روی ( که برای ترکیب مهارت های تحلیلی با شهود و بینش لازم است)
8- خردمندی (که برای اتخاذ تصمیم های هوشمندانه، آگاهانه و اخلاقی درباره آینده لازم است)
دانشمندان در موسسه پلی تکنیک رنسلر (2011) اخیرا به کمک مدلسازی رایانه ای نقطه عطفی را برای تبدیل باور اقلیت به نظر اکثریت کشف کرده اند. آنها نشان داده اند که اگر فقط 10% افراد جامعه باوری راسخ و ثابت داشته باشند به سرعت آن باور به نظر اکثریت تبدیل می شود. امروزه مردمی که با فضیلت های شخصیتی هشت گانه بالا زندگی کرده و از چشم انداز یک جامعه جهانی پایدار الهام می گیرند در اقلیت هستند. اما اگر این دسته از افراد نسبت به این داستان و شیوه زندگی متعهد مانده و اگر آنها باوری راسخ و شکست ناپذیر به امکان بهتر شدن اوضاع جهان داشته باشند، هر گاه تعدادشان از مرز و آستانه 10% عبور کند، آنگاه احتمال رخداد آینده روشن جهان بیشتر هم خواهد شد.
منبع
Journal of Futures Studies, December 2011, 16(2): 149 - 154
http://www.vahidthinktank.com/articles/S12.pdf
 وجود دارد به صورتی که احتمال 20/28 یا 70% را برای سناریوی آینده تاریک جهان و در نتیجه علیه ویلیام هلال (آینده پژوه خوش بین) وجود دارد
){kind=small}
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان