چند سئوال خواتتدگان "سایت آینده نگر" از اندیشمندان آینده پژوه و آینده نگر ایرانی:
1- به نظر شما آيا امروز ميتوان از پيدايش جنبش فکری آينده نگری در ايران سخن گفت؟
2- چه ويژگی هائی گفتمان آينده نگری در ايران را از ساير گفتمان های توسعه در ايران جدا می سازد؟
3- چه ميزان و در چه خوزه هائی گفتمان آينده نگری ايران ميتوان به توسعه گفتمان آينده نگری گلوبال ياری رساند؟
4- آيا گفتمان آينده نگری در ايران ميتواند به يک گفتمان مستقل سياسی فرارويد؟
پاسخ به سوالات آینده نگر
آینده نگر آقای وحید وحیدی مطلق به این سوالات چنین پاسخ داده اند:
به نظر شما آيا امروز ميتوان از پيدايش جنبش فکری آينده نگری در ايران سخن گفت؟
به باور من شناسائی و به تبع آن شناخت یک جنبش فکری مستلزم رجوع به ادبیات مکتوب جامعه است. اگر ملاک را بر این بگذاریم می توان ادعا کرد که چنین جنبشی در دهه اخیر و همزمان با فروکش کردن الزام برنامه ریزهای مقطعی در شرایط بحرانی دوران جنگ و سال های پس از آن ایجاد شده است و حداقل در قالب تعداد قابل توجهی کتاب و مقاله و وبسایت به زبان فارسی مشهود است. البته با توجه به منابع مالی هزینه شده در این راستا که عمدتا از سوی نهادهای نظامی، دفاعی، و امنیتی تامین شده است می توان حدس زد که دست کم در مراحل نخستین این جنبش اهدافی مانند بیشینه سازی توان دفاعی و کمینه سازی آسیب پذیری در حوزه امنیت ملی پررنگ تر بوده اند.
اگرچه آینده نگری یا آینده اندیشی به یک تمایل یا جهت گیری کلی به سمت ملاحظه افق های دورتر از مثلا 4 سال اشاره دارد اما آنچه که بر غنای معرف شناسی این جنبش می افزاید آینده پژوهی است و نه صرفا آینده نگری. به نظر من و دیگر همکاران آینده پژوه در سطح بین الملل، توان و مهارت در کاربست علم و هنر آینده پژوهی در این است که افراد را نسبت به چندگانگی آینده ها متقاعد کنیم و ضمن گسترش فضای فکری و الگوی ذهنی آنها بحث ها و نظرها را از فقط یک آینده محتمل که معمولا پیش بینی نامیده می شود و همچنین یک آینده مطلوب که معمولا چشم انداز نامیده می شود به سمت آینده های باورکردنی و ممکن متعدد که معمولا سناریوها نامیده می شود سوق داد.
بی تردید مهم تر از تالیف وترجمه و انتشار مطالب با مضمون آینده نگری و آینده پژوهی این است که دریابیم آیا اصلا برای چنین تلاش های فکری در بین عموم مردم نیاز ملموسی وجود دارد یا نه. زیرا از یک دیدگاه روشنفکرانه بحث و گفت و گو حداقل تا زمانی که بر مبنای دلیل و تحلیل عقلانی پیش رود به خودی خود جذاب است در حالی که در نظر غیر روشنفکران ملاحظات زمینی تری نسبت به جذابیت صرفا علمی، عقلانی، و تحلیلی مانند تحلیل های هزینه و فایده تعیین کننده تر خواهد بود. در این راستا باید گفت که در اکثر روش ها و ابزارهای معرفی شده برای برنامه ریزی های بلند مدت 30 ساله، بویژه برنامه ریزی بر پایه سناریوها، بحث عدم قطعیت از جمله ارکان اصلی به شمار می رود. و از آنجا که دست کم در 30 سال اخیر عدم قطعیت چه در مقایس جهانی و چه در مقیاس ملی و منطقه ای به موضوع روز تبدیل شده و بنابراین بر تصمیم های فردی تاثیر گذار است جنبه های کاربردی آینده پژوهی نیز همپای جنبه های معرفتی و روشنفکرانه رشد یافته است. در واقع شهروندان نمی توانند یا بهتر است بگویم نباید منتظر ساکن و آرام شدن شرایط قانونی و مالی و ضابطه ای شوند تا بر مبنای فهم درست این شرایط اقدام به یک برنامه ریزی بهینه کنند. بویژه شهروندان ایرانی که تقریبا هر روز صبح که از خواب بر می خیزند باید منتظر تصویب قانونی جدید یا صدور ابلاغیه و بخش نامه ای جدید باشند که هم به نوعی منعکس کننده آشفتگی ذهنی برنامه ریزان ارشد و سیاست پیشگان و هم نشانگر بی تجربگی آنها در تفکر درازمدت است. کسی که می خواهد یک رشته دانشگاهی را انتخاب کند و نمی داند که قانون بعدی مجلس یا دستور بعدی رئیس جمهور چه تاثیری بر مسیر تحصیلی اش خواهد گذاشت یا کسی که می خواهد یک مسیر شغلی را انتخاب کند و مشابها از تصمیم بعدی سیاست پیشگان و برنامه ریزان در هراس است، نمی تواند به آینده پژوهی برای از بین بردن عدم قطیعت ها و شگفتی ها امیدوار باشد اما دست کم او را بیش از پیش آماده خواهد کرد تا با طراحی برخی از اقدام های بیمه کننده وضعیت خود را در چنین دنیای آشفته ای پابرجا تر کند.
چه ويژگی هائی گفتمان آينده نگری در ايران را از ساير گفتمان های توسعه در ايران جدا می سازد؟
اولین و برجسته ترین ویژگی آینده نگران نگاه ویژه آنها به جهت گیری های علم و تکنولوژی و پیشرفت های مورد انتظار در حوزه فنآوری اطلاعات (بیت)، فنآوری نانو ( اتم)، فنآوری شناختی (نورون)، و فنآوری زیستی (ژن) و همگرائی حیرت انگیز این حوزه ها در 30 سال آینده است. به بیان دیگر متفکرانی که با افتخار یا از روی بی علاقگی دستاورهای شتابان علم و تکنولوژی را نادیده گرفته یا بی اهمیت جلوه می دهند به سرعت به حاشیه رانده شده و به تعبیری بی سواد تلقی خواهند شد. چنین تحولی شاید عده ای را به این نتیجه برساند که در دنیای جدید علم و تکنولوژی جای ایدئولوژی را خواهد گرفت. اگرچه شاید در برخی مناطق جهان شواهدی مبنی بر جایگزینی گفتمان نسبتا سخت علم و تکنولوژی به جای گفتمان های نرم تر وجود داشته باشد اما صرف نظر از عبور از مرحله چیرگی گفتمان علم و تکنولوژی یا ماندن در آن باید گفت که هم اکنون تلاش های متعددی برای رسیدن به یک مجموعه حداقلی از ارزش های مشترک انسانی در سطح جهانی آغاز شده است. این تلاش ها که تا حد زیادی مبتنی بر دستاوردهای اخیر علم و تکنولوژی در حوزه شناخت طبیعت انسان و نگرش های فلسفی رئالیسم انتقادی بوده است بعید نیست که در پرتو واقعیت هایی مانند ابرپیوستگی جوامع انسانی و ابر تقلید پرسرعت از الگوها و سبک های زندگی موفق خیلی زودتر از 30 سال آینده به ایجاد و توسعه یک نظام ارزشی جهان شمول که هم منطبق بر درک جدیدی از طبیعت انسانی بوده و هم در سازگاری بیشتر با محیط زیست باشد منجر شود. به بیان دیگر سکان داران این گفتمان کسانی هستند که روی علم و تکنولوژی بیشتر حساب کرده و نسبت به شناخت و فهم و پذیرش دیدگاه های بدیل ارزشی منعطف تر و بازتر عمل می کنند.
چه ميزان و در چه خوزه هائی گفتمان آينده نگری ايران ميتوان به توسعه گفتمان آينده نگری گلوبال ياری رساند؟
به نظر من دنیای کنونی تشنه نگرش های جدید و الگوهای ذهنی بدیل است و تا زمانی که نظریه پردازانی وجود داشته باشند که صرفا در خرابه های تاریخی پرسه نمی زنند و حرف نوئی برای عرضه داشته باشند واقعا فرقی نمی کند که مبدا جغرافیائی این ایده ها و حرف های نو کجا باشد. معنی مکمل این ادعا را می توان این گونه بیان کرد که اشخاصی که صرفا به بازتولید و بازتعریف گفتمان های کهنه روی آورده و در پی جان بخشی مجدد به پیکره های فرسوده و احتمالا مرده هستند تقریبا هیچ نقشی در گفتمان آینده نگری گلوبال نخواهند داشت.
آيا گفتمان آينده نگری در ايران ميتواند به يک گفتمان مستقل سياسی فرارويد؟
از آنجا که معمولا گفتمان آینده نگری عرصه تاخت و تاز نخبگان جامعه است و از سوی دیگر در اکثر روش ها و ابزارهای آینده پژوهی تلاش می شود که چکیده دانش صریح و ضمنی نخبگان به حیطه عمومی عرضه شود می توان سیاست پیشگان که احتمالا فرصت کمتر یا توان کمتری برای تفکر دارند را تحت فشار گذاشت. در واقع در صورت دسترسی عمومی شهروندان به چکیده آراء نخبگان و آگاهی از اولویت های مد نظر آنان برای توسعه فضای مطلوب و موجه برای اقدام و عدم اقدام دیگر هر گونه حرکت سیاسی بر خلاف آنچه که خرد عمومی بر آن واقف شده و احتمالا به اجماع رسیده است نشانگر خودسری و خودکامگی و بنابراین مستحق تنبیه به اشکل مختلف از جمله عدم حمایت برای کسب مجدد قدرت خواهد بود. البته احتمالا گروه های فعال مدنی و سازمان های غیر دولتی که بیشتر با علم و هنر ایجاد و حفظ کارهای تشکیلاتی آشنا هستند برای پیگیری مطالبات عمومی که مستند به چکیده دانش نخبگان شده اند مناسب تر خواهند بود. و آنچه که پیوند بین نخبگان نسبتا غیر فعال و گروه های مدنی فعال را برقرار می کنند فنآوری اطلاعات و ارتباطات و قدرت بی مانند شبکه های گلوبال مجازی است.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان