پايش در آينده و ديدباني آن يكي از نخستين ماموريتهاي آيندهپژوهان و آينده‌انديشان است. اهميت اين امر به حدي است كه بر پا ساختن رصدخانههاي دانش و فناوري با هدف رهگيري آنچه كه در اين دو حوزه در پيش است و نيز به منظور جلوگيري از شگفتزدگي فناورانه، در اولويتهاي تحقيقاتي بسياري از كشورهاي توسعه يافته قرار گرفته است. بديهي است رصدخانههاي دانش و فناوري برخلاف رصدخانههاي متعارف ابزارهايي نظير تلسكوپ يا راديوتلسكوپ ندارند، بلكه از سامانههاي ديگري براي رصد آينده استفاده مي‌كنند كه از آنها به عنوان ”رادارهاي آينده ياب“ياد مي شود.
منظور از رادارهاي آيندهياب سامانههاي ديدباني است كه براي رديابي سيگنالهاي قوي و ضعيف تغييرات محيطي توسعهيافتهاند. معمولاً رادارهاي آينده ياب را ”ردياب آينده“ ميخوانند. اين رادارها در حقيقت رديابهايي هستند كه به منظور كشف و شناسايي روندهاي آينده توسعه يافتهاند. اين سامانهها كه تركيبي از نرم افزار و سخت افزار ميباشند، براي برنامه‌ريزي حركتهايي كه رو به سوي آينده جريان دارند، طراحي و سامان يافتهاند. رادارهاي آيندهياب مجموعهاي از روششناسيها و شيوههاي ديدباني هستند كه نقاط موثر در تغييرات اندك و فراوان دانش و فناوري را شناسايي نموده و با پديدار ساختن آنها تصميم سازان جامعه را در اتخاذ تصميمها و تدابير مناسب و به هنگام ياري مي‌كنند.
يك رادار آيندهياب داراي سه بخش اصلي است: 1) بخش دريافتكننده سيگنالهاي آينده 2) بخش پردازشگر سيگنالها و 3) بخش هشدار دهنده
1. دريافت كننده
اگر ديدباني را به عنوان هنر برجسته و شايان تقدير آيندهپژوهان قلمداد كنيم، بايد بدانيم كه اين هنر از طريق چه ساز و كاري پياده‌سازي مي‌شود. معمولاً هر رويدادي كه در جوامع علمي رخ دهد از طريق كانالهاي رسانهاي در جامعهي پيرامون خود بازتاب مييابد. اين بازتاب خود در برگيرندهي اخبار و اطلاعاتي است كه با صحت و سقم متفاوت دادههايي را به آگاهي مخاطبان خود ميرسانند. بنابراين اولين مجرا و راه شناسايي رويدادهاي مرتبط با آينده كسب اخبار و اطلاعات از طريق همين رسانه هاست.
در گذشتهاي نه چندان دور كه اخبار و اطلاعات توليدي حجم اندك و قابل مديريتي داشتند، عوامل انساني كار دريافت و جذب اخبار و اطلاعات را بر عهده داشتند اما امروزه و با توجه به حجم انبوه اخبار و اطلاعات توليدي به ويژه در عرصه وب و اينترنت عوامل ماشيني عهدهدار اين مسووليت شدهاند. موتورهاي تخصصي جستجو و طبقهبندي اخبار امروزه اين كار را به آساني در فضاهاي اينترنتي انجام ميدهند. نمونهاي از اين موتورهاي تقريباً هوشمند را ميتوانيد در اين نشاني اينترنتي بيابيد: www.dat.ir .
اما در محيطهايي غير از وب نظير تلويزيونها اين كار به چه صورت انجام ميگيرد؟ تقريباً اغلب رسانههاي راديويي و تلويزيوني وابسته به خبرگزاريهايي هستند كه بر روي اينترنت پايگاههايي را براي اطلاعرساني دارند كه چگونگي دريافت آخرين اخبار و اطلاعات از آنها پيشتر ذكر شد، اما هميشه اينگونه نيست. چنانچه خبرگزاريها و رسانههاي راديويي و تلويزيوني وابسته به آنها اشتراكي از اخبار و اطلاعات خود را براي كاربرانشان تدارك ديده باشند، اين كار به آساني صورت ميگيرد اما در گامي فراتر و تخصصي تر گروههايي براي گزينش اخبار و اطلاعات موجود در برنامههاي تلويزيوني تشكيل مي‌شود و كارشناساني براي اين امر در نظر گرفته ميشوند كه كار بازبيني برنامههاي ضبط شده يا در حال پخش را برعهده دارند.
در محيط هاي اجتماعي اين كار به صورتهاي ديگر صورت ميگيرد. تغييراتي كه در عرصههاي اجتماعي، اقتصادي و ... صورت ميگيرند، اغلب در هيچ رسانهاي بازتاب نمييابند و مكانيزم رويدادهاي اجتماعي در اغلب مواقع بيصدا بوده اما همراه با جلوههاي آشكار است. بر اين اساس ديدبانان اجتماعي كه روند تغييرات دانشي، فناورانه يا اقتصادي را در يك جامعه زير نظر ميگيرند از تخصصهاي فردي و اجتماعي خود بهره ميگيرند و با رصد رويدادهاي بزرگ و كوچك به پيشبيني روندهاي آينده ميپردازند. گاهي حتا رويدادي رخ نميدهد، بلكه روند جاري امور فرد ديدبان را به نتايجي ميرساند كه مباني استنباطي آن بر اساس ديدهها، شنيدهها، تاثيرات اجتماعي و ديگر شواهد و قرايني است كه به دست او رسيده است.
معمولاً شناسايي سيگنالهاي ضعيف به كشف طلا از ميان شنهاي رودخانه تشبيه مي‌شود. ممكن است چنين كاري در نگاه نخست بيهوده و بيثمر به نظر برسد، اما بر اثر پشتكار و تداوم فعاليت به تدريج آثار اندكي از طلا ظاهر مي‌شود و فرد جويندهي طلا به ادامه كار اميدوار مي‌شود. كار ديدبانان آينده نيز اين گونه است، آنان به تدريج با يافتن شواهد و نشانههاي اندك به تداوم كار علاقمند ميشوند و با تحليل ارتباط منطقي ميان نشانهها ادامه روندهاي آينده را پيشبيني مي‌كنند. ديدباني و رصد آينده فعاليتي است كه نيازمند صبر و شكيبايي است و دستاورد آن تنها به كمك حوصله و تحمل فرد ديدبان حاصل مي گردد.
بنابراين مجموعهاي از ابزارها، روشها، فنون و حتا مهارتهاي شخصي كه سيگنالهاي قوي و ضعيف را رصد و دريافت مي‌كنند بخش دريافت كننده يك رادار آينده ياب را تشكيل ميدهند.
2. پردازنده
امروزه پردازش دادههايي كه پيرامون آينده و امور آن گردآوري ميشوند، به شيوههاي مختلفي مورد تجزيه و تحليل و پردازش قرار ميگيرند. اما تمامي اين فعاليتها در فضايي صورت ميگيرد كه اصطلاحاً انديشگاه يا كانون تفكر ناميده مي‌شود. مي‌توان كانونهاي تفكر را به كندوهاي عسلي تشبيه كرد كه آيندهپژوهان و ديدبانان گردههاي گلهاي آينده را با خود به آنجا ميآورند و پس از پردازش و فرآوري آنها را به عسل گواراي آينده تبديل مي‌كنند و قطرههاي اين عسل را درون خانههايي جاي ميدهند كه ما آنها را پايگاههاي دانش ميناميم.
در حقيقت خرد و همكاري جمعي و بهرهگيري از فنون آينده‌پژوهي و آينده‌انديشي است كه توانمندي يكايك آيندهپژوهان و ديدبانان آينده را به ثمر مينشاند. بنابراين چنيين مجموعهاي ميتواند انجام عمليات پردازش دادههاي گردآوري شده و تبديل آن به دانش يا آگاهي را بر عهده بگيرد.
بر اين اساس بخش پردازنده يك رادار آينده ياب خود دربردارنده سه بخش متمايز و در عين حال مرتبط با يكديگر است كه عبارتند از: الف) آيندهپژوهان ب) دانش و فنون آينده‌پژوهي ج) كانونهاي تفكر و آينده‌انديشي
3. هشدار دهنده
فلسفه وجودي رادار آينده ياب، آگاه ساختن تصميمسازان اجتماعي و اقتصادي جوامع از رويدادها و تغييرات آينده است. بنابراين يك رادار آينده ياب تنها به شناسايي يا پردازش سيگنالهاي دريافتي بسنده نميكند، بلكه هشدارهاي لازم و ضروري را در خصوص رويدادهاي مطلوب و نامطلوب آينده ارايه ميكند و تصميمسازان و تصميمگيران در حوزههاي مختلف را نسبت به پيامدهاي تصميمهاي آنان آگاه مي‌سازد.
مكانيزمهاي مختلفي براي هشدار در رادارهاي آيندهياب پيشبيني شده است كه مهمترين آنها سامانه هشدار سريع ميباشد. اين سامانه در برگيرندهي مجموعهاي از حسگرهاي هوشمند ميباشد كه با انطباق دادن دادههاي دريافتي باالگوهاي از پيشطراحي شده در صورت ضرورت هشدارهاي لازم را ارايه ميكند. شكل ساده و نه چندان پيچيدهي اين گونهسامانهها را به طور حتم در بانكها، كتابخانههاي همومي و ديگر جاها ديدهايد و شايد نمونههاي ديگري از آنها كه در امور مانند پيشبيني وضعيت آب و هوا به كار ميروند، اما در يك رادار آينده ياب، وضعيت اين سامانه قدري متفاوت است.
در اين گونه رادارها بخش هشدار دهنده سامانهاي را به كارگيري ميكند كه خروجيهاي هشدار دهندهي آن براي مخاطبان كوششهاي آينده‌پژوهي و ديدباني تعريف شده است. به بيان ديگر در طراحي اين سامانه ابتدا و پيش از انجام هر كاري مخاطبان يك فعاليت ديدباني در ارتباط با مقولاتي مانند دانش، فناوري، اقتصاد و ... در نظر گرفته ميشوند. از آنجايي كه بخش قابل توجهي از مخاطبان فعاليتهاي ديدباني و آينده‌نگاري را عوامل انساني تشكيل ميدهند، خروجيهايي براي آنها در نظر گرفته شده است كه براي آنان قابل فهم و ادراك باشد.
تمامي گونههاي اطلاعاتي كه ميتواند به وسيله يك انسان ادراك شده و شناسايي گرد از نمادها و علايم گرفته تا تصاوير متحرك، اصوات و نواهاي قابل تشخيص، نوشتهها و متون و ... . اين موارد در شكلي تخصصي در ارتباط با مخاطبان خاص و ويژه ساماندهي شده و به شكلهاي گوناگوني نظير مقاله، كتاب، نرم افرار، وبسايت، وب لاگ، پايگاه دانش، تك نگاشت، واقعيتنما، فايلهاي ويدئويي و صوتي و ... ارايه ميشوند.
مقصود از معرفي تمامي اين بخشها و قسمتها شناسايي يك رادار آيندهياب و نقش آن در شناسايي و رهگيري سيگنالهايي است كه در آفرينش آينده نقش دارند. اگر چه زيربناي اصلي تمامي اين بخشها و سامانهها را مفاهيم بنيادي دانش آينده يا همان آينده‌پژوهي تشكيل ميدهند، اما ركن اصلي آن عامل انساني يا همان آينده‌پژوه است. بدون حضور آيندهپژوهان و نظارت آنها بر هر سامانهاي كه مستقر شده باشد، تمامي كوششها محكوم به شكست خواهد بود. فراموش نكنيم كه مصرف كننده يا كاربر نهايي رادار آيندهياب انسان است و نه ماشين و ماشين (اعم از نرم افزار و سخت افزار) تنها ابزاري است در خدمت انسان براي ساختن جهان آينده.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان